Klabagh Dam - The Sindh Case - Sindh - Punjab Water Dispute - The History



Water of river Sindhu & Punjab's atrocities with history details - 2
Water of river Sindhu & Punjab's atrocities with history details - 3
Water of river Sindhu & Punjab's atrocities with history details - 4
Water of river Sindhu & Punjab's atrocities with history details - 5
Water of river Sindhu & Punjab's atrocities with history details - 6
After Kalabagh dam Sindh will be ruined - Post scenario
After Kalabagh dam Sindh will be ruined - Post scenario - 2
After Kalabagh dam Sindh will be ruined - Post scenario - 3
After Kalabagh dam Sindh will be ruined - Post scenario - 4
Kalabagh dam an illegal project - Sindh's point of view
Kalabagh dam an illegal project - Sindh's point of view - 2
Kalabagh dam an illegal project - Sindh's point of view - 3
Problem of water in Pakistan & Kalabagh dam
Building of Kalabagh dam is un Islamic and illegal
Kalabagh dam is a Project of destruction of Sindh

www.sindhiana.com

Last Five Month's Life Of Sain G M Syed


Dedication Page No.1 Page No.2 Page No.3
Page No.4 Page No.5 Page No.6 Page No.7
Page No.8 Page No.9 Page No.10 Page No.11
Page No.12 Page No.13 Page No.14 Page No.15
Page No.16 Page No.17 Page No.18 Page No.19
Page No.20 Page No.21 Page No.22

www.sindhiana.com

Sain G M Syed - Life, Politics & Personality - Articles of Naz Sanai


Preface by the Author
Muhinjee Preet Punhoon Seen
Lok Lahwaaro Sain Obhaaro
Syed Jo B'aaran Saan Pyaar
Chha Sain G M Syed Siyaasi Qaidi Naahey?
Sain G M Syed Chha Yaad Kandeen!
Sain G M Jee Azadi
Sain G M Syed - Zaati Hawaaley Saan Kujh Yaadoon
Sain G M Syed Hik Tehreek, Hik Idaaro
Sain G M Syed Jo Adabi Kirdaar - Part -1
Sain G M Syed Jo Adabi Kirdaar - Part -2
Sain G M Syed Jo Adabi Kirdaar - Part -3
Sain G M Syed Jo Adabi Kirdaar - Part -4
Raham-Dil Manhoon Raham-Dil Kakar - Part -1
Raham-Dil Manhoon Raham-Dil Kakar - Part -2
Sain G M Syed Jaa Aakhri Panj Mahinaa - Part -1
Sain G M Syed Jaa Aakhri Panj Mahinaa - Part -2
Wajat Weraa'gyan Jaa - Part -1
Wajat Weraa'gyan Jaa - Part -2
The Pictures - courtesy the same book

www.sindhiana.com


(Rehbar - Complete Sindhi Book) By: Sain G M Syed



www.sindhiana.com

Interview - Compiled by: Raja Riaz Ahmed Soomro, Dad Leghari





Click Images to Large

(سنڌي ٻولي، سنڌي ٻار (قربان شيخ

سموري دنيا جون سڌريل قومون هميشه ان ڳالهه جو تعين ڪنديون آهن ته سماج جي بنيادي ايڪي ”ٻار“ جي تعليمي، ادبي، ثقافتي ۽ شعوري آبياريءَ لاءِ اهڙا ڪهڙا قدم کڻڻ گهرجن، جو سڀاڻي اُهو ٻار، پنهنجي ملڪ، قوم، سماج، ڪلچر، تاريخ ۽ ڌرتيءَ لاءِ مثبت ڪردار ادا ڪري سگھي. سڄيءَ دنيا جي تعليمي ماهرن جو اهو يڪراءِ فيصلو آهي ته تعليم ۽ تدريس جي ڏس ۾ شروعات صرف ۽ صرف مادري ٻوليءَ ۾ ئي ڪرڻ صحيح آهي ۽ ان سان ئي ٿيڻ کپي. اهڙيءَ ريت ”يونيسڪو“ توڙي ٻين عالمي ادارن جي پڌرنامن ۾ واضح آهي ته بنيادي تعليم صرف مادري ٻوليءَ ۾ ئي ڏيڻ بهتر آهي. ماضيءَ ۾ ته سنڌي ٻولي، سنڌ جي ٻارن جي بنيادي تعليم جو ذريعو رهي آهي، پر موجوده دؤر ۾، خانگي اسڪولن جي رسم و رواج ۾ سنڌي ٻوليءَ جي تدريس کي نيڪالي ڏيئي، ”آسان سنڌي“ جي نالي ۾ ٻارن کي نالي ماتر سنڌي پڙهائي پئي وڃي. اسيمبلين جي پاس ڪيل ائڪٽن ۽ حڪومتي اعلانن باوجود، خانگي اسڪولن جي انتظاميه سنڌي ٻوليءَ جي تعليم ۽ تدريس کي برملا ختم ڪري، سنڌ جي ٻار کان اهو بنيادي ۽ قانوني حق کسي رهي آهي.
اسان وٽ مختلف وقتن تي مختلف تعليمي پاليسيون لاڳو ٿينديون رهنديون آهن، جن مطابق ڪڏهن پهرئين درجي پرائمريءَ کان مادري ٻوليءَ سان گڏ انگريزي پڙهائڻ، ته ڪڏهن ڇهين درجي کان ثانوي تعليم جو ذريعو صرف ۽ صرف انگريزي بڻائڻ ۽ وري ڪڏهن استادن کي انگريزيءَ جي سکيا ڏيئي، انگريزيءَ کي تعليم جو ذريعو بنائڻ جا اعلان ٿيندا رهيا آهن، پر ان ڳالهه تي ڌيان ئي نه ڏنو ويو آهي ته مادري زبان سان گڏ پرائمري کان انگريزي زبان پڙهائڻ سان ٻارن جون تخليقي ۽ ذهني توانايون متاثر ٿينديون.
تازو ملڪ ۾ اٺين قومي تعليمي پاليسيءَ جو اعلان ڪيو ويو آهي، جنهن موجب مادري ٻولي صرف پنجين ڪلاس تائين پڙهائي ويندي ۽ پهرئين ڪلاس کان انگريزي پڻ لازمي تدريس جو حصو هوندي، جنهن تي پڻ بحث مباحثا جاري آهن. هاڻي سوال اهو ٿو پئدا ٿئي ته جتي سڄيءَ دنيا جا تعليمي ماهر ان ڳالهه تي متفق آهن ته مادري ٻوليءَ ئي بنيادي تعليم جو واحد ذريعو هئڻ گهرجي ۽ ٻار کي تعليم فقط ان ٻوليءَ ۾ ئي ڏيڻ گهرجي، جيڪا ان جي نيم شعوري ۽ خوابن جي زبان هُجي، ته پوءِ آخر سنڌ جي ٻار جي اها ڪهڙي بدقسمتي آهي، جو اڄ ڏينهن تائين اٺ قومي تعليمي پاليسيون اچي چڪيون آهن، پر ان ڳالهه جو تعين نه ٿي سگهيو آهي ته سنڌ جي ٻار کي پنهنجي مادري ٻوليءَ ۾ تعليم جو حق ڏجي يا نه!
دنيا جي ٻين قومن جي ٻارن جي ڀيٽ ۾  ٻين سمورن حقن، سهولتن ۽ آسائشن کان قطئه نظر، سنڌ جو ٻار اڄ اهو مطالبو ڪري ٿو ته کيس گهٽ ۾ گهٽ تعليم پنهنجي مادري ٻوليءَ ۾ ئي ڏيڻ گهرجي، جنهن لاءِ ضرورت آهي ته وفاقي توڙي سنڌ حڪومت اٺين قومي تعليمي پاليسيءَ تي نظرثاني ڪن ۽ ٻوليءَ ۽ تعليم جي ماهرن کي ويهاري، سنڌ جي ٻار لاءِ مادري ٻوليءَ جي تعليم واري حق جي حاصلات لاءِ قدم کنيا وڃن.  خانگي اسڪولن ۾ مادري ٻوليءَ جي تعليم هڪ مضمون جي حيثيت واري هئڻ گهرجي ۽ جيڪي خانگي اسڪول سنڌي ٻوليءَ جي تعليم ۽ تدريس کان نابري وارين، تن جي رجسٽريشن رد ڪئي وڃي.

مڪاني ادارن بابت فيصلي ۾ منجهيل سنڌ حڪومت!

اهو تمام چٽو ۽ واضح هيو ته مڪاني ادارن جو موجوده نظام ڪهڙي وقت ختم ٿيندو ۽ ان کان پوءِ ڇا ٿيڻ گهرجي؟ ان کانپوءِ ڪهڙو نظام اچڻ گهرجي، ان بابت به پيپلز پارٽي اقتدار ۾ اچڻ کان اڳ مخالف ڌر ۾ هجڻ دوران واضح پاليسي رکندڙ هئي، بلڪه ان نظام جي مخالفت ۾ موجوده وزيرن جون شعلا بيان تقريرون ڀلي اسيمبليءَ جي اجلاس ۾ هيون يا عوامي جلسن ۾ رڪارڊ تي آهن. پر پوءِ به سنڌ حڪومت ”ڪور ڪميٽي“ سان ڏي وٺ واري امتحان ۾ آهي ته ڪهڙو نظام رائج ڪجي ۽ ڪيترا اختيار هڪٻئي کي ڏجن وٺجن؟ ٻئي پاسي سنڌ جا ماڻهو ان انومان ۾ آهن ته ”اسان جي چونڊيل حڪومت عوامي چاهتن کان بلڪه عوامي مطالبن کان هٽي ڪري فيصلا ڪرڻ لاءِ چئن چئن ماڻهن جي ”ڪور ڪميٽي“ ۾ بلدياتي نظام بابت فيصلن کي اهڙي ٽياس تي ٽنگي رکيو آهي، جو عوام وڏي خوف، درد ۽ پيڙا واري ڪيفيت ۾ آهي ته هن ڀيري وري اسان جا حڪمران الائي اهڙو ڪهڙو فيصلو ڪرڻ پيا چاهين، جنهن جو سنڌ نقصان ڀوڳيندي. نظام ۾ فيصلن جو هنڌ ڪا ”ڪور ڪاميٽي“ نه هوندي آهي، خاص ڪري اهڙن فيصلن لاءِ، جن جو تعلق عوام سان هجي. اسيمبلي ئي اهم فورم هوندو آهي، جتي فيصلا ٿيڻ گهرجن، پر مڪاني نظام ۾ جنهن طرح سنڌ حڪومت پنهنجي هڪڙي اتحادي جماعت متحده قومي موومينٽ جا مڪاني ادارن بابت اهڙا مطالبا، جيڪي سنڌ جي تمام وڏي اڪثريت جي چاهتن خلاف آهن، مڃڻ نه مڃڻ لاءِ ڳالهين جا دورن مٿان دور هلائي رهي آهي. اها ڳالهه به وسارڻ نه گهرجي ته متحده هڪ ئي وقت مسلم ليگ (ق) وارن اڳواڻن سان به سلهاڙيل آهي، کين آجياڻه پئي ڏئي، ۽ ٻئي طرف مسلم ليگ (ن) سان به گڏجاڻيون پئي ڪري ته ٽئين طرف ان جماعت جو قائد صدر آصف کان ٿورو ئي وقت ٿيو آهي، جو استعيفيٰ جي پڻ کلي عام ٽي وي تي گهر ڪري چڪو آهي.


اسيمبلي حڪومت جي طاقت هوندي آهي، سنڌ جي مڪاني ادارن وارو معاملو اسيمبليءَ ۾ هجي ها ته هڪ ڌڪ ۾ حل ٿي وڃي ها. پر افسوس جو سڄي سنڌ جا واضح اڪثريت رکڻ وارا حڪمران سڄي قوم جي مينڊيٽ کي هڪ ڪاميٽيءَ ۾ سواليه نشان بڻائي بيٺا آهن. ڪالهه واري ڪاوش ۾ متحده قومي موومينٽ جا جيڪي مطالبا سامهون آيا آهن، اهي ڄڻ ته مڪاني ادارن جي آڙ ۾ سنڌ جي انتظامي ورهاست ڏانهن هڪ قدم طور نظر اچي رهيا آهن. ناظم ۽ ضلعي ناظمن کي ڪابينا جو حصو ڪيو وڃي، کين وزير ڪيو وڃي، پوليس ۽ ٽريفڪ پوليس جو نظام سندن حوالي ڪيو وڃي، سندن عهدن هيٺ آيل سموري زمين اڪلائڻ جو اختيار به کين ڏنو وڃي. آفيس، آفيسرن جا سروس ڪيڊر جوڙڻ جو اختيار به کين ڏنو وڃي. سندن ڊولپمينٽ پلان لاڳو ڪرڻ لاءِ کاتن کي پابند ڪيو وڃي، سرڪاري زمين جي وڪري جي آمدني سندن مڪاني ادارن کي ڏني وڃي، سينٽرل ايڪسائيز ڊيوٽي، ڪسٽم ڊيوٽي، انڪم ٽيڪس، جي ايس ٽي مان حصو ڏنو وڃي، کين نوان ٽيڪس هڻڻ جو اختيار ڏنو وڃي. وفاقي ۽ صوبائي حڪومتي توڙي خودمختيار ادارن جي بورڊ آف ڊائريڪٽرس تي کين حصو ڏنو وڃي وغيره وغيره. باقي بچيو ڇا؟ اهڙا مطالبا ته هڪ سيٽ تي چونڊجي آيل اهڙي وزير اعليٰ کان به نه ڪيا ويندا هئا، جن جي حڪومتن جو قائم رهڻ نه رهڻ سندن حمايت جي رحم و ڪرم تي هو. جيڪڏهن موجوده پيپلز پارٽي حڪومت سنڌ جي عوام جي واضح ووٽن، هڪ ٻن پختون سيٽن، فنڪشنل مسلم ليگ، قومپرست پارٽين ۽ ٻين سول سوسائٽي ۽ باشعور ماڻهن جي واضح مطالبي باوجود سنڌ جي مڪاني ادارن بابت فيصلو نٿي ڪري سگهي ته پوءِ ان ارباب حڪومت تي ڪهڙو ڏوهه ڏجي، جيڪا بيٺل ئي متحده جهڙن اتحادين جي ووٽ تي هئي؟


ائين به ڪراچي، هاڻي ڪنهن هڪ ڌر جي واضح اڪثريت وارو علائقو ناهي رهيو. ڪراچي جو سينٽرل ضلعو واضح طور تي متحده جي اڪيلي اڪثريت وارو ضلعو آهي، باقي ٻيا ضلعا گاڏڙ ساڏڙ آبادين تي آهن. خود سنڌي ماڻهو گذريل 10 سالن ۾ ڪراچي ڏانهن لکن جي تعداد ۾ آباد ٿيا آهن. گذريل ٻن سالن کان Due ٿيل آدمشماري جيڪڏهن ايمانداريءَ سان ڪرائي وئي ته ڪراچي شهر بابت نوان انگ اکر سامهون ايندا. ڪراچي جا پنج ضلعا، هر ضلعي ۾ ڌار ڌار ميونسپلٽي ۽ چيئرمين هجڻ گهرجي. ان صورتحال ۾ جيڪڏهن سنڌ جي چونڊيل حڪومت سنڌ جي ماڻهن جي شهرن جا نظام ۽ اختيار اسيمبليءَ کي پٺي ڏئي ڪنهن ڪور ڪاميٽيءَ ۾ ويهي لکي ڏئي ٿي ڇڏي ته اها ان جي ووٽرن سان وڏي ناانصافي ٿيندي. سنڌ جي تاريخ ۾ اڃا به ون يونٽ مڙهڻ وارن کي سنڌي ماڻهو سٺن لفظن ۾ ياد ڪو نه پيا ڪن. ناظمن کي وزير مقرر ڪري ڪابينا جو ميمبر مقرر ڪرڻ وارو مطالبو ته بنهه کل جهڙو آهي. اڳ ۾ ئي 75 وزيرن واري ڪابينا ۾ 75 ٻيا وزير مقرر ٿين ته سمجهه ۾ اچي سگهي ٿو ته معاملو ڇا ٿيندو؟ هڪ چونڊيل حڪومت جيڪڏهن بلدياتي معاملي جهڙي صرف هڪ مسئلي تي قوم جي صحيح نمائندگي نه ڪري سگهي ۽ آمر مشرف جي اهڙي نظام ۽ قانون کي، جنهن جي هو پاڻ به مخالفت ڪندا آيا هجن، بابت مهينن جا مهينا ٻڏتر ۾ هجي ته ان حڪومت لاءِ ايترو ضرور سوچي سگهجي ٿو ته هو ٻين اهڙن معاملن تي سنڌ جي حقن جو ڪيترو تحفظ ڪندي، جيڪي ان کان وڌيڪ سنگين هوندا. ان ڪري اهو سنڌ جي ماڻهن جو پرزور مطالبو آهي ته سنڌ بابت هر معاملو سنڌ اسيمبليءَ ۾ آڻي بحث هيٺ آندو وڃي. هر فيصلو اتي ٿيڻ گهرجي، ڪور ڪميٽن ۾ چار وزير ويهي سنڌ جي بنيادي معاملن بابت فيصلا ۽ اهي به منجهيل فيصلا ڪن، معاملا سنڌ حڪومت ۽ سنڌ اسيمبليءَ جي تابع هجڻ گهرجي. سنڌ حڪومت کي بااختيار ۽ بااثر رهڻ ڏنو وڃي. سنڌ حڪومت کان اهڙن اختيارن جي ورهاست، جنهن سان سنڌ جي ڪنهن به ڪنڊ ۾ خودمختياري کي ڇيهو رسي، اها ورهاست نه ٿيڻ گهرجي. مڪاني ادارن بابت فيصلن ۾ دير پوري قوم تي وڏو نفسياتي بار وڌو آهي، جيڪڏهن ڪراچي ۽ حيدرآباد لاءِ هڪ نظام ۽ باقي سنڌ لاءِ ٻيو نظام جهڙو ڪم ڪيو ويو ته اهو سڌو سنئون سنڌ جا انتظامي اختيار ورهائڻ جي برابر هوندو ۽ اهو قدم موجوده حڪمرانن جي اڳ ۾ ئي سواليه نشان بڻيل مقبوليت کي ڌڪ رسائيندو.


سنڌ جي سياسي منظر ۾، ويجهي مستقبل ۾ عوامي ليول تي اٿل ڦٿل نظر اچي رهي آهي ۽ 17 هين ترميم جي خاتمي جي انتظار ۾ ويٺل نواز شريف سنڌ کي سياسي سرگرميءَ جو ميدان بڻائڻ جو فيصلو ڪري چڪو آهي. صدر آصف علي زرداري پاران Invisible forces خلاف زوردار تقريرن، جن کي ميڊيا ”سنڌ ڪارڊ“ جو نالو پئي ڏي جو اثر گهٽائڻ ۽ ختم ڪرڻ لاءِ نواز شريف کي سنڌ ۾ سياسي اثر پيدا ڪرڻ ۽ وڌائڻ جو خيال ڏنو ويو آهي ۽ نواز شريف صرف 17 هين ترميم ۾ ٽيون ڀيرو وزير اعظم ٿيڻ واري شرط ختم ٿيڻ جي انتظار ۾ ٿڌو آهي. جيئن ئي اهو معاملو حل ٿيو ته سنڌ ۾ پيپلز پارٽي حڪومت جي سنڌ جي بنيادي حقن بابت ڪيل غير مقبول فيصلن سبب ناراض قومپرست پارٽيون، ڇڙوڇڙ ٿيل سياستدان ۽ پيپلز پارٽي جو موجوده سيٽ اپ ۾ حصو نه مليل طبقو پڻ نواز شريف سان گڏ سنڌ ۾ هڪ اليڪشني هم خيال فورم کي جنم ڏيڻ وارو آهي ۽ ان ۾ سنڌ جي ماڻهن جي شرڪت لاءِ نواز شريف جي متحده قومي موومينٽ خلاف سخت موقف ۽ ان جي موقف ۾ وڌيڪ سختي اهڙو ماحول ضرور پيدا ڪندي، جيڪو پيپلز پارٽي کي ايندڙ چونڊن ۾ آساني سان کٽڻ شايد نه ڏيندو، 

memonsuhail@hotmail.com

ٿر جي ڪوئلي جي قرباني ڏيڻ سان ئي ڌرتي بچي سگهندي؟

. بنگلا ديش ۾ هڪ تباهه ڪندڙ سامونڊي طوفان اچڻ سبب اتي سال 1991ع ۾ لک ماڻهو اجل جو شڪار ٿي ويا.
1992ع جي سيپٽمبر مهيني ۾ پاڪستان جي ماٿرين ۾ زبردست مينهن پوڻ ۾ جي ڪري درياهه اٿلي پيا ۽ درياهن ۾ ڪل وهڪرو اٽڪل 22 لک ڪيوسڪ ٿي ويو. ياد رهي ته سانوڻي جا مينهن گهڻو ڪري جولاءِ ۽ آگسٽ مهينن ۾ پوندا آهن ۽ گڊو بيراج 12 ڪيوسڪ جي ٻوڏ لاءِ ڊيزائين ٿيل آهي ۽ سکر بيراج جا 10 گيٽ بند ٿيڻ کانپوءِ ٻوڏ پاس ڪرڻ جي گنجائش 9 لک ڪيوسڪ آهي. بچاءُ انهيءَ ڪري ٿيو جو درياهن جا چوٽي وارا وهڪرا اڳتي پوئتي ٿيڻ ڪري گڏجي نه سگهيا، جنهن ڪري بيراج تي رڳو ڏهه لک 86 هزار ڪيوسڪ پاڻي پهتو.
. سال 1998ع ۾ بنگلاديش 67 سيڪڙو ٻوڏ اچڻ ڪري ٻڏي ويو ۽ ٻن ڪروڙن کان مٿي ماڻهن جي لڏ پلاڻ ٿي.
. سال 1999ع ۾ سنڌ جي سامونڊي پٽي ۾ سائيڪلون A-2  آيو، جنهن ڪري ٺٽي ۽ بدين ضلعن ۾ وڏي تباهي ٿي.
. سال 1999ع کان 2001 ع تائين پاڪستان ۾ سوڪهڙي سبب ڏڪار واري صروتحال رهي.
. سال 2001ع جي جولائي مهيني ۾ اسلام آباد ۾ طوفاني بارش پئي، جنهن جو انگ ڏهن ڪلاڪن ۾ 621 ملي ميٽر يا 24 انچ هو. جنهن اسلام آباد کي ذري گهٽ مفلوج ڪري چڏيو.
. سال 2004ع جي جون جولائي ۾ ڏکڻ ايشيا ۾ زبردست برساتن ۽ درياهه اُٿلڻ ڪري تباهه ڪن ٻوڏ آئي، جنهن ڪري بنگلادش جو ٻه ڀاڱي ٽي حصو پاڻي هيٺ اچي ويو. اٽڪل 3 ڪروڙ ماڻهو بي گهر ٿيا ۽ لکن جي تعداد ۾ ماڻهن کي بک ۽ بيماري جو منهن ڏسڻو پيو. وري ساڳي سال سيپٽمبر مهيني ۾ 5 ڏينهن سامونڊي مينهن پيو، جنهن پنجاهه سالن جو ريڪارڊ ٽوڙي ڇڏيو. ساڳي سال ۾ ٻه دفعا سانوڻيءَ جون برساتون بنگلاديش ۾ ڪو ورلي ٿين ٿيون.
. سال 2006ع جي سيپٽمبر مهيني ۾ حيدرآباد شهر ۾ زبردست مينهن پيا. 18 ڪلاڪ بنا وقفي واري برسات ۾ 180 ملي ميٽر يعني 7 انچ مينهن ريڪار ٿيو. جنهن حيدرآباد جي سهڻي ۽ هوادار شهر کي ٻوڙي ڇڏيو ۽ پاڻي ڪڍڻ ۾ 15 ڏينهن لڳا.
هي سڀ ڇو ٿو ٿئي؟ چون ٿا ته هي سڀ ڌرتي جي ڳولي جي گرم ٿيڻ ۽ موسمن ۾ ڦير گهير جي نتيجي ۾ ٿئي ٿو. پر ڌرتي جو گولو ڇو ٿو گرم ٿئي؟ جڏهن ڪروڙها سالن کان اهو نه پيو ٿئي ته پوءِ هينئر ڇا ٿيو آهي، يا ڇا ڪيو ويو آهي، جو هي گرم پيو ٿئي؟ اچو ته ڪجهه ڄاڻ وٺون.
اڄوڪو دور سائنسي دور آهي. نيون نيون ايجادون پيون ٿين، کوجنائون ڪري پراڻيون ٿيوريز غلط ثابت ڪري نيون ٿيوريز ڏنيون ٿيون وڃن. حالتن جو جائزو ۽ معائنو ڪري نيون ۽ دليلن واريون وضاحتون ڏنيون ٿيون وڃن، جيڪي عقل ۽ دانش تي فٽ ٿين ٿيون. سائنسدانن ڏٺو اُتر ۽ ڏکڻ قطب ۾ برف پئي رجي، گليشئرن جي ايراضي پئي گهٽجي، موسمون پيون ڦرن، ٻوڏون پيون اچن، سوڪهڙي سبب ڏڪار پيا اچن. اڻ مندائتا ۽ تکا تيز مينهن پيا پون، شديد طوفان ۽ سونامي پيا اچن، سمنڊ جي ليول پئي چڙهي. مطلب ته سڄي وايومنڊل ۾ تبديلي پئي اچي، ضرور انهيءَ جو ڪو ڪارڻ هوندو. سال 1988ع ۾ گڏيل قومن جي ٻن ادارن، جن جو موسم ۽ ماحوليات سان واسطو هو. انهيءَ ڏس ۾ ڪجهه ڪرڻ جو سوچيو. انهيءَ مان هڪڙو ادارو آهي عالمي موسمي ادارو ياWMO  ۽ ٻيو آهي گڏيل قومن جو ماحولياتي ادارو يعني UNEP. انهن دنيا جي سرڪاري ۽ غير سرڪاري سائنسدانن جو هڪ پينل جوڙيو، جنهن کي بين السرڪاري موسمي تبديليءَ جو پينل چيو ويو. ان کي مختصر ڪري يعني مخفف ۾IPCC  چيو وڃي ٿو. انهيءَ پينل کي ٽي مول متا ڏنا ويا، جيڪي هن ريت آهن.
(1) موسمي ڦير گهير جو سائنسي بنيادن تي جائزو وٺڻ.
(2) موسمي  ڦير گهير جي اثرن جو جائزو وٺڻ.
(3) انهن اثرن جي تدراڪ ڪرڻ جي حڪمت عملي جوڙڻ.
اهو پينل پاڻ ريسرچ نٿو ڪري، پر دنيا ۾ ٿيندڙ ريسرچ جي چپيل مواد جو جائزو وٺي رپورٽ جوڙي ٿو. انهيءَ پينل هن وقت چار رپورٽون ٺاهيون آهن، جيڪي سال 1990ع، 1996ع، 2001ع، ۽ 2007ع ۾ پڌريون ڪيون ويون. پينل جي سائنسدانن ثابت ڪيو آهي ته موسمن ۾ غير معمولي ڦير گهير ۽ ٻيا اثر ڌرتي جي گولي جو گرمي پد وڌڻ سبب آهن. اهو گرمي پد قدرتي طرح نه، بلڪه هٿرادو ٿيندڙ اثرن ڪري پيو وڌي ۽ اهو صنعتي انقلاب جي سرگرمين جي نتيجي ۾ آهي. فيڪٽرين، ڪارخانن، بجلي گهرن ۽ موٽرڪارن ۽ ٻين گاڏين کي هلائڻ  لاءِ ٻارڻ استعمال ٿئي ٿو، جنهن ۾ پيٽرول، ڊيزل، ڪوئلو، گئس ۽ ڪاٺيون وغيره استعمال ڪيا ٿا وڃن. انهن جي ٻرڻ ڪري ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، نائٽرس ڊاءِ آڪسائيڊ، ميٿين ۽ ٻيون گيسون پيدا ٿين ٿيون. اهي گيسون ڌرتي جي چوڌاري هڪ گول چڪرو ٺاهين ٿيون، جيڪي سج جي ڌرتي کان موٽندڙ شعائن کي روڪين ٿيون ۽ انهيءَ ڪري ڌرتي جو گرمي پد وڌي ٿو. انهن گيسن کي گرين هائوس گيسون (GHG) چون ٿا. گرين هائوس انهيءَ شيشي جي ٺاهيل سائي ڀاڄي جي گهر کي چون ٿا، جنهن ۾ سياري جي مند ۾ به اونهاري واريون ڀاڄيون پيدا ڪبيون آهن. انهيءَ ۾ شيشن کي رنگ ڏئي روشني اندر اماڻي وڃي ٿي، جيڪا ٻاهر موٽ نٿي کائي ۽ شيشي جي گهر جو گرمي پد وڌائي ٿي. ساڳي نموني ۾ مٿيون گيسون گرين هائوس جي شيشي جو ڪم ڪن ٿيون ۽ سج جون شعائون موٽڻ بدران ڪجهه رڪجي وڃن ٿيون ۽ ائين ڌرتي جو گرمي پد وڌي ٿو. گرمي پد وڌڻ ڪري ڪٿي برف ۽ گليشيئر رجن ٿا، هوا ۾ بخارات وڌن ٿا، هوائن تي اثر پوي ٿو، مينهن تي اثر پوي ٿو وغيره وغيره.
IPCC جو چوڻ آهي ته، جنهن نموني هينئر گرين هائوس گيسون پيدا ٿين ٿيون ته مختلف هنڌن تي ڌرتي جو گرمي پد هن صدي جي پڇاڙي تائين 0.6 کان 6.4 ڊگري سينٽي گريڊ وڌي سگهي ٿو. گذريل صدي ۾ هي واڌ 0.74 ڊگري سينٽي گريڊ هئي. هنن جو چوڻ آهي ته 5 ڊگري جي واڌ تمام گهڻي آهي ۽ دنيا وارا انهيءَ کان مٿي برداشت نه ڪري سگهندا، ڇو جو انهيءَ کان مٿي موسمن ۾ ايتري ڦير گهير ايندي، جو انسان سهي نه سگهندا.
پوءِ ڀلا ڇا ڪجي؟
ظاهر آهي ته انهن سببن جو تدارڪ ڪجي، جن ڪري گرين هائوس گيسون پيدا ٿين ٿيون. بجلي وارين شين جهڙوڪ ايئرڪنڊيشنر، فرج، ٽي وي اسان کي تمام گهڻيون سهولتون ڏنيون آهن، ٻئي پاسي هوائي جهازن، ٽرڪن، سامونڊي جهازن ماڻهن ۽ مال جي چرپر تمام آسان ڪري ڇڏي آهي، پر انهن سڀني سرگرمين ۾ گرين هائوس گيسون، جن ۾ مک ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ آهي پيدا ٿين ٿيون. پوءِ يا ته اسان انهن جو استعمال نه ڪريون يا اهڙا ذريعا استعمال ڪريون، جن ۾ گرين هائوس گيسون پيدا نه ٿين يا گهٽ پيدا ٿين. اسان جو طرزِ زندگي (Life Style) اهڙو ٿي ويو آهي ۽ اسان سهولتن جا ايترا عادي ٿي ويا آهيون، جو انهن جو ڇڏڻ ڏکيو آهي. مثال طور
ڇا اسان ڪارون ۽ هوائي جهاز ڇڏي وري اٺن ۽ گهوڙن تي چڙهي سگهون ٿا؟ ڇا گهڻ ماڙ بلڊنگن ۾ رهندڙ لفٽ، ايئرڪنڊيشن ۽ فرج کانسواءِ رهي سگهون ٿا؟ منهنجي خيال ۾ اهو ممڪن ناهي. پوءِ ٻيو حل اهو آهي ته گرين هائوس گيس جو اخراج  (Emission) گهٽايون. يعني توانائي پيدا ڪرڻ جا اهڙا ذريعا ايجاد ڪيون، جن جي استعمال سان پيٽرول، ڪوئلي ۽ گئس جي ڀيٽ ۾ گهٽ ڪاربان ڊاءِ آگسائيڊ خارج ٿئي. اهي پن بجلي، هوا ۽ سج ذريعي جيو ٿرمل، نيوڪليئر ۽ ٻين متبادل ذريعن مان پيدا ڪجي. پر انهن تي سواءِ پن بجلي جي تمام گهڻو خرچ اچي ٿو. معنيٰ ائين ڪرڻ سان مهانگائي وڌندي. وري اهو چئي ته ترقي ڪندڙ ملڪ ڇا ڪن؟ گرين هائوس گيس جا ذميوار ته ترقي يافته ملڪ آهن، جيئن آمريڪا، يورپ وغيره، پر اثر انهن ملڪن تي به پوي ٿو، جيڪي اهي گيسون وڌائڻ ۾ شامل ناهن ۽ هنن کي ترقي به ڪرڻي آهي. جيڪڏهن رواجي ٻارڻ يعني پيٽرول، ڪوئلي ۽ گئس جي استعمال کي بند ڪبو يا گهٽائبو ۽ انهيءَ بدران متبادل ذريعا استعمال ڪجن ته انهن جو خرچ ڪير ڀري؟ ترقي ڪندڙ ملڪن ۾ ته اها طاقت ناهي اهو خرچ ڀري سگهن، پر ڪجهه ڪرڻو ته پوندو.
مٿين ڳالهين کي نظر ۾ رکي گڏيل قومن جي مدد سان 1997ع ۾ جاپان ۾ ڪيترن ملڪن جي گڏجاڻي ٿي ۽ هڪ فيصلو ڪيو ويو ته سال 2012ع تائين هرڪو ملڪ گرين هائوس گيس جو اخراج 1990ع واري ليول کان 5 سيڪڙو گهٽائيندو. انهيءَ فيصلي کي Kyoto protocol نالو ڏنو ويو. سال 2001ع ۾ انهيءَ فيصلي تي  40 ملڪن صحيح ڪئي، پر دنيا جي ٻئي نمبر وڌ ۾ وڌ GHG اخراج ڪندڙ ملڪ يعني آمريڪا انهيءَ  تي صحيح نه ڪئي. جاپان جتي اها ڪانفرنس ٿي، تنهن 5 سيڪڙو گهٽائڻ بدران انهيءَ گيس جو اخراج وڌايو. برطانيا، جرمني ۽ فرانس ڪافي ڪوشش ڪئي ته گيسون گهٽايون، پر وري به گهربل 5 سيڪڙو گهٽائي نه سگهيا.
جيتوڻيڪ Kyoto protocol تي عمل نه ٿيو، پر پوءِ به سڀني ملڪن کي انهيءَ بابت ڳڻتي رهي. جيڪڏهن دنيا جا وڏي ۾ وڏا ماحول کي خراب ڪندڙ ملڪ يعني چائنا، آمريڪا ۽ هندستان ڪجهه ڪري ڏيکارين ته ٻيا ملڪ به انهن جي نقشِ قدم تي هلن. انهيءَ مامري کي وري روشني ۾ آڻڻ لاءِ گڏيل قومن جي اداري وري گذريل ڊسمبر 7 کان وٺي 18 تائين ڊيمنارڪ جي شهر ڪوپن هيگن ۾ هڪ وڏي ڪانفرنس گهرائي، جنهن ۾ 194 ملڪن جي نمائندن حصو ورتو. چين جو صدر ۽ آمريڪا جو صدر بارڪ حسين اوباما به اتي آيو، پر اتفاق راءِ سان ڪو فيصلو نه ڪري سگهيا، ڇو ته اهي ملڪ پنهنجو لائيف اسٽائيل تبديل ڪرڻ ڏکيو پيا سمجهن. فيصلو اهو ڪرڻو هو ته ماحول کي سڀني کان وڌيڪ خراب ڪندڙ ملڪ سال 2020ع ۽ 2050ع تائين گئسن جو اخراج ايترا سيڪڙا گهٽائيندا ۽ جن ملڪن تي انهيءَ جو اثر ٿئي ٿو، جيئن بنگلاديش، مالديپ انهن کي هڪ پلان تحت مالي مدد ڏيندا. گهڻي گوڙ گهمسان ۽ بحث مباحثي کانپوءِ به سڀئي ملڪ ڪنهن اتفاق راءِ واري فيصلي تي نه پهچي سگهيا ۽ اها ڪانفرنس مقصد وارو معاهدو ڪرڻ ۾ فيل ٿي. پر پوءِ به آمريڪا، چين، هندستان، برازيل ۽ ڏکڻ آفريڪا هيٺين ڳالهين تي راضي ٿيا.
. دنيا جي گولي جو گرمي پد 2 ڊگري سينٽي گريڊ کان مٿي نه وڌڻ کپي.
. سال 2020ع يا 2050ع تائين گيسون گهٽائڻ جا حدف مقرر نٿا ڪري سگهجن.
. انهن غريب ملڪن جي مدد ڪرڻ لاءِ 100-ارب ڊالرن جو فنڊ قائم ڪيو، جيڪي گهربل وارمنگ جي ڪري متاثر ٿيندا.
ايندڙ ٽن سالن لاءِ آمريڪا 3.6، جاپان 11 ۽ يورپين يونين 10.6 ارب ڊالر ڏيڻا ڪيا، پر انهيءَ جو ڪو پروگرام نه ڏنو. خيال هو ته جيڪڏهن ڪوپن هيگن ڪانفرنس ۾ گيسن گهٽائڻ جا حدف مقرر ٿي ويا، بجلي پيدا ڪندڙ انهن ٻارڻ جو  استعمال گهٽائڻو پوندو، جيڪي تمام گهڻي ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ پيدا ڪن ٿا. جيئن ڪوئلو.
ائين ڪرڻ سان سنڌ جي ٿر جي ڪوئلي جي ترقي تي اثر نه پوي، جو عالمي مالياتي ادارا انهيءَ لاءِ پيسا ڏيڻ ۾ نه ڪيٻائين. ڪوپن هيگن ڪانفرنس ۾ اهڙو ڪو به فيصلو نه ٿيو، جو آمريڪا، چين، هندستان پنهنجي ڪل پيدا ٿيندڙ بجلي جو ترتيب وار 23، 67 ۽ 55 سيڪڙو ڪوئلي مان پيدا ڪن ٿا، جڏهن ته پاڪستان رڳو اڌ سيڪڙو ڪوئلي مان پيدا ڪري ٿو. پر ڪاوش جي 7 جنوري جي خبر مطابق عالمي بينڪ ٿر جي ڪوئلي کي ترقي وٺرائڻ واري رٿا لاءِ 2 ڪروڙ 80 لک ڊالر قرض ڏيڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو. انهيءَ لاءِ  نه ته ڪو گلوبل وارمنگ تي اثر پوندو، پر انهيءَ لاءِ ته ٿرپارڪر ۾ ڪم ڪندڙ ڪجهه اين جي اوز عالمي بينڪ کي خط لکي انهيءَ رٿا تي اعتراض واريا آهن، ته ٿر ۾ ڪوئلي جي کڏ کوٽي ڪڍڻ (Open Mining) سبب هڪ تمام وڏو ماحولياتي مسئلو پيدا ٿيندو. پر اهو اعتراض اجايو آهي، هر ڪنهن ترقياتي سرگرمي مان ڪجهه نه ڪجهه منفي اثر ٿين ٿا، جيئن نئون روڊ ٺاهڻ سان ماڻهن جو زمينون روڊ جي سٽ  ۾اچن ٿيون. واهه کوٽڻ سان سم پيدا ٿئي، پر هر ڪنهن مسئلي جو حل موجود آهي. ڀلا آمريڪا، چين، هندستان ۾ جتي بجلي تمام گهڻي ڪوئلي مان پيدا ٿئي، اتي اهڙا مسئلا نه ٿيا هوندا؟ ضرور ٿيا هوندا، انهن ملڪن انهن جو حل ڪڍي ڪوئلي مان بجلي پيدا ڪئي. ساڳي نموني ماحولياتي مسئلن جو حل ڪڍي سگهجي ٿو. منهنجي خيال ۾ انهن اين جي اوز ملڪ جي ڪا خدمت ڪرڻ بدران ٿر جي ڪوئلي جي ترقي ۾رنڊڪون وجهڻ جي ڪوشش ڪئي آهي، جيڪا مناسب نه آهي.
سنڌ جي ڪوئلي ۽ توانائي واري سيڪريٽري جناب اعجاز علي خان چيو ته عالمي بينڪ جي قرض نه ملڻ باوجود سنڌ حڪومت اها رٿا ختم نه ڪندي ۽ صوبائي حڪومت اها رٿا پنهنجن وسيلن سان مڪمل ڪندي سنڌ وارا انهيءَ دلير ۽ جرئتمنداني فيصلي کي تحسين جي نظر سان ڏسن جو انگريزي ۾ چوندا آهن ته:  You need resistance to fly. يا جيئن علامه اقبال چيو آهي:
بادِ مخالف سي نه گهبرا اي عقاب،
يه تو چلتي هي تجهي اونچا اڙاني کيلئي!

idrisrajput@hotmail.com

بينظير جون بينظير يادون....!!!

اسانجي خاندان جي تاريخ قربانين سان ڀري پئي آهي منهنجي والد ذوالفقار علي ڀٽي کي ڦاسي ۽ منهنجي جوان ڀائرن جو خون شاهد آهي ته اسان ڪڏهن به هن ملڪ جي عوام کي اڪيلو نه ڇڏيو آهي. آئون قوم سان واعدو ٿي ڪريان ته ملڪ ۽ قوم لاءِ جان جي بازي لڳائي ڇڏيندس اهي تاريخي الفاظ ادا ڪندڙ قوم جي نياڻي جنهن اهي لفظ هڪ وڏي مجموعي ۾ ادا ڪيا هئا تن لفظن جو قرض ادا ڪرڻ لاءِ تيار هئي ۽ راولپنڊيءَ ۾ هڪ گولي هلي لفظن کي ساڀيان جو روپ ڏيڻ لاءِ هوءَ جيڪا جمهوريت جي دعويدار هئي جيڪا قوم جي آسن اميدن جو محور ۽ مرڪز هئي سا پنهنجي جو رت نذرانو پيش ڪري ڳڙهي خدابخش ۾ پهچي بابا ۽ ڀائرن سان وڃي ملي ڳڙهي جي قبرستان ۾ هڪ ٻئي قبر جو اضافو ٿي ويو معصوم بلاول بختاور ۽ آصفه کان پياري امڙ جو سهارو کسجي ويو انهن معصومن کي ڇا خبر ته وڃڻ وارن جو ن صرف يادون رهجي وينديون آهن هو موٽي نه ايندا آهن سالن مهينن ۽ ڏينهن جو سفر ايئن جاري هوندو آهي اڄ به 365 ڏينهن گذري چڪا آهن پر هو خوابن، خيالن ۽ سوچن ۾ ته ضرور موجود آهي پر هوءَ جسماني طور تي جدا ڪئي وئي آهي هاڻ ڇاڄاڻان ٻيهر ڪير ملندو ڪنهن سن 38 عالمي ادارن جون اعزازي ڊگريون جيئري حاصل ڪندڙ ۽ مٿي پڄاڻان اقوام متحده طرفان ملندڙ عالمي ايوارڊ حاصل ڪندڙ نياڻي جنهن پنهنجي زندگي ۾ سياسي مصيبتن جلاوطنين کي وڏي صبر ۽ آزمائش سان منهن ڏنو هئو سا بهادر نياڻي سامراجين جي هلايل گولي جو آخري شڪار بڻجي چڪي هئي جنهن جي اکين ۾ هن ملڪ جي مسڪينن جي خوابن جي تعمير هئي تن اکين کي هميشه لاءِ بند ڪيو ويو. هڪ دفعو وري ڊسمبر جو مهينو پاڻ سان گڏ سرد هوائون کڻي آيو آهي پر انهن سان گڏ هاڻ هر طرف هڪ دفعو وري بينظير جي ڪيل واعدن ۽ تقريرن جا لفظ هڪ دفعو وري چوڏس گونجي رهيا آهن ايئن محسوس ٿئي پيو ته ڪاوڄ کنوڻ وراڪا ڏئي رهي آهي، آسمان به هن مهيني ۾ سندس لحد تي برساڻي ڀيٽا ڏئي رهيو آهي ته هانو به هيسيل آهي ۽ قوم جي مڪينن جي اکين ۾ به آب آهي نير آهن ۽ آهون آهن جيڪي جهليو به نه جهلجن دل اڄ تائين الائي ڇو اهو قبول ڪرڻ لاءِ تيار نه آهي ته ڪو بينظير هن قوم جي نياڻي هن ملڪ جي تقدير هڪ عظيم ڀيڻ هڪ عظيم ماءُ اڃ اسان سان گڏ نه آهي حالانڪه سندس عظيم پويتر رت بدولت ملڪ ۾ جمهوريت آئي آهي اڄ انهن ايوانن ۾ جتي سالن تائين شهيد بابا جي نعري هڻڻ جي اجازت نه هئي اتي به جيئي ڀٽو جا نعرا گونجيا آهن پر عوام اڄ به محترمه جو وڇوڙو محترمه جو خال ڀريل نه ٿو محسوس ڪري هن وقت هن کي اقتدار ۽ اقتدار بدولت مليل جمهوريت، اظهار جي آزادي سان ڪا گهڻي دلچسپي نه آهي الاءِ ڇو هاڻ عوام خواب ڏسڻ ڇڏي ڏنا آهن. هو اڄ به اها ڳالهه تسليم ڪرڻ لاءِ تيار نه آهن ته محترمه جي قرباني بدلي مليل اقتدار ڪا اتم ۽ اعليٰ حاصلات آهي هو ته اڄ به ماتم ڪري ٿو وقت جي ستم ظريفي جو هو اڄ به ويڳاڻپ ۽ هيڪلائي جو شڪار آهي ته ڇو ڀٽو خاندان کان ايڏي وڏي قرباني هڪ معمولي اقتدار لاءِ ورتي وئي. ڇو هن خاندان کي وقت جي هر يزيد رسم شبيري لاءِ چونڊيو آهي. اتهاس جي پنن ۾ صرف نوحا ڇو هن خاندان لاءِ لکيل آهن ڇو هن خاندان لاءِ خوشيون اوپريون ۽ اجنبيون آهن جو 40 سالن جي مختصر عرصي دوران هن خاندان جي چئن خاندان فردن کي جان جي قرباني ڏيڻي پئي شهيد ذوالفقار علي ڀٽي کي آڌي رات جو آنڌاري ۾ وقت جي انڌن مات ڏيڻ لاءِ شهيد ڪيو هو ان وقت جي يزيد اڳيان جهڪڻ بدران عوام جي آجپي خوشحالي حقيقي جمهوريت جي بقا خاطر سر گهوري ويو مقتل جو مان مٿاهون ڪري ويو هن وقت جي ظالمن آڏو نه رڙ ڪئي نه رحم جي اپيل هن سر گهوري جان ڏيڻ جو سستو سودو سمجهو پر عوام اڄ به سندس قرباني کي وساري نه سگهيو آهي. عوام اڄ به محسوس ڪندو آهي ته ذوالفقار علي ڀٽو وٽن موجود آهي روحاني طور تي سندس فڪر ۽ نظريا اڄ به زنده آهن ۽ ٻي طرف اقتدار جا پوڄاري اقتدار تي راتا هڻندڙ سامراجي وري هن قوم جو رت ست پيئڻ جي باوجود هن خاندان جو رت وهائڻ ۾ به اڳڀرا رهيا آهن تن شهيد شاهنواز کي زهر پيالو پياريو ديار غير ۾ ميرمرتضيٰ کي ماريو آبائي گهر آڏو ۽ آخر سندن طويل ڊگهي شيطاني سوچ ۽ منصوبي کي عملي جامو هن پارايو راولپنڊي ۾ جنهن ۾ هڪ ظالم گولي هلي ۽ محترمه جو سر وٺي وئي.

جوڙ ڪي تو ڪوه گمراه ٿي هم

جو چلي تو جان سي گذر گئي

ره يار هم ني قدم قدم

تجهي يادگار بنا ديا.

هوءَ هئي هن جي مڙني جذبن امنگن جو حوصلن جو مرڪز غريب عوام هئو هوءَ سالن کان سيني ۾ درد سهيو ويٺي هئي هن جا موڀي ڀائر هن جي اکين آڏو رت جو ريٽو لباس پائي امر ٿي چڪا هئا امڙ نصرت ور ذوالفقار علي ڀٽي جي شهادت اولاد جي ڪهلائي موڪلاڻي تي ڪوما ۾ هلي وئي هئي جيڪا اڄ به نه جيئرن ۾ آهي نه مئن ۾ ان جي باوجود هن جي ذهن تي هڪ ڳالهه اهم هئي ته عوام جي چاهت اهم آهي ها بينظير ڇو ته محبت ڪري عوام سن کيس اهو عوام تحفي ۾ مليو هئو سالگرهه تي شهيد بابا طرفان عوام جا اهنج ڏک درد کين مليا هئا ڏاج ۾ مسڪين نيل نماڻا هن مظلوم قوم جا فرد ۽ لوڪ سندس ڪل محتاج هئي هن جا ڀائر هن جا ڀاڀا هن جون ڀينر هن جون مائرون اهي ئي مسڪين هئا سندس هن سان هن رشتو هئو ڇو جو هو مڙئي شهيد جو روحاني اولاد هئا. ۽ انهن مڙني جي حفاظت ۽ خدمت جو وچن هن ڏنو هئو شهيد بابا کي ته تو ڏڄاڻان انهن سان ناتو ازل تائين آئون قائم رکنديس آخري وقت تي شهيد بابا کيس چيو هو ته اي موهن جي دڙي جي چيڪي مٽي سان ڄايل بينظير هڪڙي قيدي بابا جو هڪ پنڪي لاءِ اهو تحفو اٿي ۽ هن لطيفي سورمي هنن لفظن سان اهو تحفو قبول ڪيو هئوم

سرجايس ته سور سامايس ته سک ويا

اهي ٻئي پور مون نماڻي نصيب ٿيا

هوءَ للڪار هئي يزيديت خلاف هو نشانبر هئي سک جي امن جي آجپي جي هن وٽ حوصلو هئو هماليه جيڏو هن وٽ همت هئي هو شوءَ واري ان ڪري هن جو هر جلدي ۾ اهو نعرو هئو جيڪو هو پاڻ به هڻندي هئي ۽ گڏوگڏ ساٿين کان به

يه بازي خون ڪي بازي هي يه بازي تم هي هاروگي

هر گهر سي ڀٽو نڪلي گا تم ڪتني ڀٽو ماروگي

هن پنهنجي زندگي جي آخري خطاب ۾ به هي تاريخي لفظ چيا هئا ته هاڻ سياسي تيتمن جو دور ختم ٿيڻ وارو آهي جيڪي اليڪشن ملتوي ڪرائڻ چاهين ٿا جيڪي هڪ وردي واري آمر کي 5 سالن تائين وري صدر رکڻ چاهين ٿا جيڪي آمر سان گڏجي ڪارو قانون ايمرجنسي لڳرائي عوام جا حق ۽ آزادي غصب ڪرڻ چاهين ٿا هن چيو هو ته رالپنڊي هنجو ٻيو گهر آهي هي شهر آهي جانثارن جو بهادرن جو هن شهر مونکي پيارو به آهي ته هن شهر مون کي ڏک به ڏنا آهن هن ملڪ کي قائداعظم ٺاهيو ته قائد عوام کيس آئين ڏنو ايٽم ڏنو اسان جي قائد قرباني ڏني ته اسانجي ڪارڪنن به پٺن تي ڪوڙا کائي آمريت کي مان ڏئي شهادتن سان مقتل جو مان مٿاهون ڪيو وفا جي ڏيئن رت سان جلايو ۽ اسانجي جانثار ڪارڪنن ڪڏهن به اصولن تي سوديبازي نه ڪئي اڄ آئون به هن ڀيري مجموعي ۾ سرعام اعلان ٿي ڪريان ته جان جي قرباني ڏيڻي پئي ته اهو سودو به مهانگو سودو نه آهي. هيءَ جان امانت آهي هن ملڪ جي مظلوم ۽ مسڪين عوام جي ساجي قربان ٿي وئي ته آئون فخر ڀائينديس ۽ لڳي ٿو قرباني جي قبولجڻ جو اهو لمحو هو ۽ عوام جي نعرن جي جواب ۾ هڪ گولي هلي ۽ اڄوڪي غمناڪ تاريخ تي محترمه شهيد ٿي وئي هن شهد بابا ۽ عوام سان ڪيل وچن ۽ واعدو نڀايو اڄ سال ڦري آيو آهي هن قوم جي نياڻي شهيدن جي وارث جنهن چيو هئو ته سانحه ڪارساز جا مڙني شهيد، شهيد ڀٽو جا فڪري اولاد آهن آئون انهن مڙني شهيد جي وارث آهيان اهي جانباز شهيد ذوالفقار علي ڀٽو جا حقيقي وارث ۽ اولاد آهن تن جون آخري آرامگاهون ڳڙهي خدابخش ۾ جرنديون سا پاڻ به شهيد ٿي وئي.

لاش اٺتي هي ڦر علم بن ڪر لاش چاهي ڪسي شهيد ڪي هو

ڪالهه تائين خوابن کي حقيقت جو روپ ڏيڻ لاءِ هڪ سوالي چهرو آسمان طرف دعا لاءِ هٿ کنيل هئو محترمه جو هو جڏهن وجد ۾ اچي نعره مستانه بلند ڪندي هئي ته لکين ماڻهو سندس ساٿ ڏيندا هئا اڄ جي ظالم ڏهاڙي تي اهو خواب ڏسندڙ اکيون خود بي خواب بڻجي ويون دعا لاءِ کنيل هٿ اڄ خود دعا جا طلبگار آهن اڄ اهو للڪاريندڙ آواز مٽي مڻن ۽ گلن جي ڍير هيٺ آهي اڄ جي ڏهاڙي سال اڳي محترمه چاهيندڙن کي روئاري پاڻ کلندي شهادت جو ڳاڙهو جوڙو پائي آخري سفر طرف رواني ٿي وئي.

اب زمين ڪا پيار باقي هي

آسمان ڪي مهرباني ديک لي

چئني صوبن جي زنجير بينظير بينظير اڄ جي ڏهاڙي موجود نه آهي هاڻ سمجهه ۾ نه ٿو اچي ته بينظير جي ناگهاني اوچتي قاتلاڻي جوان موت ۽ جدائي تي مرثيو لکجي يا هن بدنصيب قوم لاءِ ڪو نوحو جيڪا هر دفعي ڪنهن نه ڪنهن حادثي جو شڪار ٿي پئي منزل کان ڪوهين ڏور ٿيو وڃي هن کي هميشه سائي ۽ آسماني رنگ پسند هوندو هئو کيس گلاب جا گل وڻندا هئا اڄ سندس لحد تي هر وقت تازه گلاب وکريل آهن هو ته جيئري به بينظير هئي ته اڄ شهادت کانپوءِ به بينظير آهي ڇو جو هوءَ هئي بينظير ۽ آهي بينظير اڄ به اسانجون اکيون آليون آهن سندس ياد ۾ ٻه ٽي لڙڪ ڀيٽا طور ڏيڻ لاءِ دل ۾ سندس ساڳيون ساروڻيون اڌما اوسيئڙا اوجاڳا آهن جيڪي کيس سارين ٿا لڳي ٿو ته هن جنم ۾ جيستائين سر ۾ ساهه هوندو روح اهو ماتم ڪندو رهندو ۽ سندس ياد ۾ لڙڪ ڀيٽا طور ارپيندو رهندو ته هن قرض جو ڪجهه حصو ڪجهه حق ادا ٿي وڃي.

اڄ به اوطاقن ۾ طالب تنوارين

اديسي اٿي ويا مڙهيون مون مارين

جيڪي جيءَ کي جيارين سي لاهوتي لڏي ويا.


عبدالرزاق عمراڻي

عظيم پيءُ جي عظيم نياڻي

الهوڪو ڏينهن آهي جڏهن اسانجي عظيم قائد شهيد وزيراعظم محترمه بينظير ڀٽو صاحبه اٺن سالن جي طويل جلاوطني کانپوءِ 18 آڪٽوبر 2007 تي پنهنجي وطن ورڻ جو اعلان ڪيو. ايئن پئي لڳو جيئن ماروي پنهنجي ماروئڙن ۽ جهانگيئڙن جي سڪ ۽ اڪير وچان انهن سان ملڻ لاءِ بيتاب هئي تيئن اسانجي محبوب قائد پنهنجي ڀائرن، ڀينرن ۽ مائن سان ملڻ لاءِ بيچين هئي. هوءَ ڏاڍي خوش هئي ۽ هر هر چئي رهي هئي ته ”مان پنهنجي ڌرتيءَ تي ويندس ۽ پنهنجي ڀائرن، ڀينرن، ۽ امڙين سان ملندس.“

پنهنجي محبوب قائد جي انتظار ۾ ويٺل هن ملڪ جي غيور عوام جي مرده جسم ۾ ڄڻ ته روح ڦوڪجي ويو ۽ جان اچي وئي ۽ 18 آڪٽوبر 2007ع تي عظيم قائد جي هڪ جهلڪ ڏسڻ توڙي هنکي ڀليڪار چوڻ لاءِ لکن ماڻهن جو سمنڊ اٿلي ڪراچي پهتو ۽ ان ڏينهن ڪراچي شهر کي رنگين بينرن ۽ پوسٽرن سان ڪنوار وانگر سجايو ويو هو. پر وقت جي ويرين ۽ جمهوريت جي دشمنن ۽ محترمه جي قداور ۽ عظيم شخصيت کان خوفزده وحشي صفت درندن، هنجي تاريخي جلوس ۾ ٻه آپگهاتي بم ڌماڪا ڪرايا جنهن ۾ 50 جانثاران بينظير سميت 180 کان وڌيڪ ڪارڪن شهيد ٿيا. شهيد راڻي جي حوصلي ۽ جراتمنديءَ کي سلام آهي جو ٻئي ڏينهن بغير ڪنهن سيڪيورٽي ۽ بن ڌماڪن جي پرواه نه ڪندي اسپتالن ۾ وڃي، زخمي ڪارڪنن جي عيادت ڪئي ۽ لياري ۾ وڃي شهيد ڪارڪنن جي وارثن سان تعزيت ڪئي ۽ انهن کي آٿت ۽ حوصلو ڏنو. شهيد راڻي پنهنجي آخري جلسن ۾ اڪثر چوندي هئي ته ”منهنجي راه ۾ ڀل پهاڙ جيڏيون رڪاوٽون کڙيون ڪيون وڃن، بمن جا ڌماڪا ڪرايا وڃن ۽ گوليون هلايون وڃن پر مونکي منهنجي عوام کان پري نٿا رکي سگهن. منهنجو جيئڻ ۽ مرڻ انهن سان گڏ آهي.“ شهيد راڻي پنهنجي تقريرن ۾ اهو به چوندي هئي ته ”اسانکي جڏهن به ڪا مشڪل نظر ايندي آهي تڏهن اسان بيبي زينب خاتون کان حوصلو گهرندا آهيون.“ عجيب اتفاق آهي ته 27 ڊسمبر 2007ع تي چنڊ جي مهيني جي تاريخ 16 ذوالحج هئي جنهن ڏينهن تي جناب زينب خاتون به شهيد ٿي هئي ۽ عجيب هڪجهڙائي اها به آهي ته سانئڻ زينب خاتون به مٿي ۾ ڌڪ لڳڻ سبب شهيد ٿي هئي ۽ بيبي زينب جي عقيدتمند شهيد راڻي به مٿي ۾ گولي لڳڻ سبب شهيد ٿي هئي. ان رات جڏهن شهيد راڻيءَ جو مڙهه موئن جو دڙو ايئرپورٽ تان ڳڙهي خدابخش ڀٽو آندو پئي ويو ته هجوم ۾ هزارين ڪارڪنن ياحسين، يا حسين جو ماتم برپا ڪري ڇڏيو. هڪ عجيب اتفاق اهو به آهي ته اڄ شهيد راڻيءَ جي ٻي ورسي به 9 محرم الحرام تي آهي ۽ هر طرف مجلسون ۽ عزاداريون برپا ٿي رهيون آهن.

سنڌ جي سهڻي ۽ ملير جي ماروي شهيد محترمه بينظير ڀٽو صاحبه پيءُ شهيد وزيراعظم ذوالفقار علي ڀٽو جي لاڏلي ڌيءَ هئي جنهن کي هو پيار منجهان ”پنڪي“ چوندو هو. شهيد راڻي پاڪستان کي مضبوط، مستحڪم، طاقتور، خوشحال، امن پسند ۽ ترقي يافته ملڪ ڏسڻ پئي چاهيو ۽ هنجي خواهش هئي ته هن ملڪ جو هر ماڻهو شاد، آباد ۽ خوشحال هجي، بي بي صاحبه پنهنجي جلاوطنيءَ دوران پنهنجي ملڪ جي بقا ۽ استحڪام لاءِ جدوجهد جاري رکي ۽ عوامي رابطا قائم رکيا. شهيد راڻيءَ انساني حقن لاءِ به پاڻ پتوڙيو ۽ جدوجهد ڪئي جنهن جي اعتراف ۾ کيس گڏيل قومن طرفان ”انساني حقن جو ايوارڊ“ ڏنو ويو.

موئن جي دڙي جي لازوال تهذيبي رنگن جي اهڃاڻ ”شهيد بينظير ڀٽو“ 21 صديءَ جي جديد سنڌ جي ماروي هئي. هوءَ جڏهن اجرڪ اوڙهي پوري دنيا جي هر محاذ تي آواز اٿاريندي هئي ته ايئن لڳندو هو ته ڄڻ سنڌ جو آواز انهن ملڪن ۾ گونجي رهيو آهي جتي سنڌ جو ٻيو ماڻهو وڃڻ لاءِ سوچي به نه پئي سگهيو. اتي هوءَ سنڌ جو آواز هئي، هوءَ هن ملڪ جو ارمان جستجو هئي ۽ هن ملڪ جو اهو رستو هئي جنهن سان هن ملڪ جي عوام جي رهنمائيءَ جو هر رستو ملي پيو. هن پنهنجي دور حڪومت ۾ اهي انقلابي قدم کنيا جيڪي هن ملڪ جي بقا جو سبب بڻيا. ملڪ جي هر غريب ماڻهوءَ کي جيئڻ جو حق ڏنو ۽ عورتن جي فلاح بهبود لاءِ جوڳا قدم کنيا جيڪي دنيا جي سڌريل ملڪن ۾ عورتن لاءِ کنيا وڃن ٿا. بي بي صاحبه روزگار جا دروازا ڪڏهن به بند نه رکيا. هن لکين ماڻهن کي روزگار ڏنو ۽ ملڪ جي لکين عورتن کي گهر جي چلهه ٻارڻ جو موقعو ميسر ڪيو.

1988ع جي جهاز حادثي ۾ آمر جنرل ضياءَ جي موت کانپوءِ محترمه بينظير ڀٽو صاحبه اسلامي ملڪن ۾ جمهوري طور چونڊجڻ واري پهرين مسلمان عورت وزيراعظم بڻي جيڪا 1953ع ۾ ڪراچي ۾ پيدا ٿي هئي.بي بي صاحبه سال 1988ع ۾ پهريون ۽ 1993ع ۾ ٻيو ڀيرو وزيراعظم چونڊجي آئي، پر ٻئي ڀيرا جمهوريت دشمن قوتن هنکي هلڻ نه ڏنو ۽ سندس حڪومت کي برطرف ڪيو ويو. جنهن بعد سال 1999ع ۾ هو مڪ کان ٻاهر هلي وئي ۽ دبئي ۾ پنهنجي ٻارڙن سان گڏ رهي.

شهيد راڻي عظيم پيءُ شهيد ذوالفقار علي ڀٽو جي لاڏلي ڌيءَ هئي، جنهن جي زندگي به پنهنجي عظيم شهيد والد وانگر هن ملڪ جي عوام لاءِ وڙهندي گذري ته شهادت به ان عوام جي راه ۾ ٿي. اهو ئي ”ڀٽو“ جنهن لاءِ خود شهيد راڻي محترمه بينظير ڀٽو صاحبه پنهنجي عوامي جلسن ۽ ميڙاڪن ۾ نعره لڳرائيندي چوندي هئي ته:

زنده هي ڀٽو زنده هي،

ڪل ڀي ڀٽو زنده ٿا،

آج ڀي ڀٽو زنده هي.

شهيد راڻي پاڻ کي آخري سالن ۾ پنهنجو پاڻ کي مارئي جي روپ ۾ ڏٺو هو. پنهنجي ساڻيهه لاءِ سندس سڪ ۽ تڙپ ڪنهن به لحاظ کان مارئيءَ جي سڪ کان گهٽ نه هئي. هن ارڏائپ ۽ بيباڪيءَ سان سر جو سانگهو لاهي، هن ڌرتي تي پيرپاتو. هنکي خبر هئي هت جمهوريت دشمن قوتون هنجي ايڏي عوامي مقبوليت ڏسي پريشان آهن ۽ هنکي زنده ڏسڻ نٿيون چاهن. پنڊيءَ جي لياقت باغ ۾ آخري تاريخي جلسي دوران هوءَ جنهن خوشي ۽ مسرت سان سرشار نظر ٿي آئي، انکي 27 ڊسمبر 2007ع واري جلسي جي جهلڪين مان ئي اندازو لڳائي سگهجي ٿو. پنهنجي تقرير ۾ بيباڪ انداز ۾ چئي رهي هئي هت ”مونکي ڌرتي پڪاري رهي آهي ۽ مان انڪري هن تاريخي لياقت باغ ۾ آئي آهيان“ ۽ آخرڪار هوءَ عوام سان گڏ، انهن جي وچ ۾ 27 ڊسمبر 2007ع جي ڪاري شام ۾ شهادت ماڻي ۽ اهڙي طرح اسان کان جدوجهد جي سرواڻ ۽ لکين دلين جي ترجمان ڌار ڪئي وئي ۽ سنڌ ماتا هڪ دفعو ٻيهر يتيم ٿي وئي. ٻن سالن جي گذرڻ جي باوجود بي بي صاحبه جي وڇوڙي جو سور اڃان تازو آهي. پاڻ امام حسين ۽ سائنڻ زينب خاتون سان سچي محبت ۽ عقيدت رکندي، انهن کان حوصلو گهرندي، غاصبن، غدارن ۽ وقت جي يزيدن سان مهاڏو اٽڪائيندي، شهد ٿي وئي ۽ 28 ڊسمبر جي شام مغرب جي نماز کان ٿورو اڳ سنڌ جي هيءَ سون ورني نياڻي سنڌو ماءُ جي هنج ۾ آرامي ٿي چڪي.

جو رڪي تو ڪوه گران ٿي هم،

جو چلي تو جان سي گذر گئي،

ره يا رهم ني قدم قدم،

تجهي يادگار بناديا.


محمد اياز سومرو (صوبائي وزير قانون)

عالمي سرمائيداري ۽ پاڪستان جي ٽٽڻ

سرمائيدارن جي عالمي چيمپيئن آمريڪا پاران دنيا تي قبضو ڪرڻ جي خيالن ۽ معدني وسيلن ذريعي عالمي مارڪيٽ کي ڪنٽرول ڪرڻ واري حڪمت عملي دنيا سامهون اگهاڙي ٿي بيٺي آهي، عوام جي حقن ۽ محنت جي پامالي ذريعي سرمايو حاصل ڪرڻ کانپوءِ انهيءَ سرمائي يا منافع کي عوام جي مفادن ۾ خرچ ڪرڻ بدران، عوام جي محنت واري سرمائي سان دنيا جي ڪمزور ملڪن ۾ فوجي طاقت ذريعي قبضي ڪرڻ واري پاليسي تي آمريڪا لاطيني آمريڪا کان وٺي آفريقا ۽ ڏکڻ ايشيا تائين هٿيارن جي ڦهلاءَ سبب دهشتگرد قوم پرست ۽ مذهبي انتها پسند پيدا ڪيا آهن، جيڪي هاڻي سڄي دنيا لاءِ خطرو ٿي ويا آهن.

صوماليا ۽ ٻين آفريڪي ملڪن ۾ عليحدگي پسند تحريڪن ۾ شدت پسندي ۽ هٿيارن ذريعي قبضي ڪرڻ جي پاليسي سڄي دنيا جي امن پسندن لاءِ هڪ اهڙو عذاب ٿي چڪا آهن، جنهن سان جان ڇڏائڻ هاڻي سرمائيدارن جي وس جي ڳالهه به نه رهي آهي، جيتوڻيڪ انهن شدت پسندن ۽ عليحدگي پسند گروپن کي هٿي ڏيڻ ۾ سرمائيداري دنيا ئي هٿ ونڊايو، پر هاڻي جڏهن هي دهشتگرد ۽ شدت پسند گروپ سرمائيدارن جي هٿان نڪري چڪا آهن ته آمريڪي جي سرمائيدارن دنيا جي وسلين کي لٽڻ جي حڪمت عملي ۾ تبديلي آندي آهي.

هاڻوڪي شدت پسند دنيا ۾ ملڪن جي وسيلن تي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ سرمائيدارن دنيا ۾ مذهبي انتها پسندي ۽ تنگ نظر قوم پرستي کي پنهنجو ساٿاري ٺاهي اتان جي حڪومتن کي ڪمزور ڪرڻ جي پاليسي اختيار ڪئي آهي، جنهن سان سرمائيدار ملڪ وسيلن وارن ملڪن ۾ تنگ نظر قوم پرستي ۽ شاونسٽ تحريڪن کي هٿي ڏيئي ”آزادي“ جي نالي تي وسيلن تي قبضي ڪرڻ جي پاليسي کي نئين طريقي سان ٻيهر دنيا ۾ متعارف ڪرايو آهي.

سرمائيداري جي تاريخي جدليات جي جائزي موجب اها ڳالهه هاڻي ڪنهن کان لڪيل نه آهي ته سرمائيدار عالمي ادارن ۽ سرمائيدار ملڪن جو پهريون ڪم وڌ ۾ وڌ منافعو حاصل ڪرڻ آهي، منافع جي هن ڊوڙ ۾ سرمائيدار دنيا عوام جي پرامن تحريڪن کي سدائين پئسي ۽ طاقت ذريعي خريد ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آهي جنهن ۾ هينئر تائين سرمائيدار دنيا اها ڪاميابي نه ماڻي سگهي اهي، جنهن جي اميد سرمائيدار دنيا کي هئي.

آمريڪا جي ٽٽڻ جي باري ۾ ماهرن جي راءِ:

آمريڪي سرمائيدارن جي منافع کي سمجهڻ ۽ ان جي اثرن مان عام ماڻهو جي متاثر نه ٿيڻ جو جائزو وٺندي روس جي سياسي ماهر ۽ روس جي ڊپلوميٽڪ اڪيڊمي جي پروفيسر ڊاڪٽر اگور پينارل چيو آهي ته آمريڪا جو صدر بارڪ اوباما روس جي صدر گورباچوف جهڙو ثابت ٿيندو، جنهن رڳو ڳالهن کان علاوه عملي طور ڪجهه نه ڪيو آهي.

اگور پينارل جو خيال آهي ته آمريڪا تي عالمي قرضي جو دٻاءَ وڌندو ٿو وڃي ۽ ايندڙ سالن ۾ جڏهن ڊالر جي قيمت گهٽ ٿيندي ته آمريڪا وٽ انهي مسئلي مان نڪرڻ جو واحد حل اهو بچندو ته هو آمريڪن اسٽيٽ کي ٽوڙي ڇڏن، هن پروفيسر جو چوڻ آهي ته 1980ع ۾ آمريڪا تي ڪو به قرض نه هو جڏهن ته 1998ع ۾ آمريڪا 2 ٽرلين ڊالرن جو قرضائي ٿي چڪو هو.

جڏهن ته 2009 ۾ آمريڪا 12 ٽرلين ڊالرن جو مقروض ملڪ ٺهي ويو آهي اگور جو چوڻ آهي ته روس جي تباهي جو سبب به پرڏيهي قرض هو ۽ هاڻي آمريڪا به پنهنجي معاشي بحران کان نجات نه ماڻي سگهندو. اهو خيال به آهي ته ڊالر جي جاءِ تي ٻيون ڪرنسي وٺي آمريڪا جي تباهي جو سبب ٿينديون.

اگور پينارل جو چوڻ آهي ته معاشي بدحالي جي سبب آمريڪا ۾ 1865 وانگر سول وار ٿيڻ جا امڪان آهن، جنهن ذريعي آمريڪا 6 رياستن ۾ ورهائجي ويندو، ياد رهي ته 1865ع ۾ سائوٿ آمريڪا، ٽيڪساس آمريڪا

ايٽلانٽڪ ڪوسٽ ۽ ناردرن اسٽيٽ ۾ ورهايل هو.

روسي تجزئي ڪار اگور پينارل موجب هاڻي معاشي بدحالي ۽ عالمي قرضن جي ڪري آمريڪا ڇهن رياستن ۾ ورهائجي ويندو جنهن ۾ (1) ڪيليفورنيا ريپبلڪ ۾ ڪيليفورنيا، واشنگٽن، نواڊا، ايريزونا، بوٽا ۽ اواهو شامل هوندا. انهي کانپوءِ (2) ٽيڪساس ريپبلڪ آهي جنهن ۾ ٽيڪساس، نيو ميڪسيڪو، اوڪلوهاما، لوئزنا، ارڪنساس، مسپي، الباما، جارجيا ۽ فلوريڊا شامل هونديون. (3) سينٽرل نارٿ ريپبلڪ ۾ مونٽانا يومنگ ۽ ڪوليريڊو آهن (4) اٽلانٽڪا آمريڪا ۾ نارٿ ايسٽرن آمريڪا ڪينٽڪي، ٽيننسي، نارٿ ۽ سائون ڪيلورينا شامل آهن. (5) الاسڪا اسٽيٽ متعلق اگور جو چوڻ آهي ته هي روس کي واپس ملي ويندي جڏهن ته هوائي کي چين ۽ جاپان واپس وٺي سگهن ٿا.

اگور پينارل جي تجزئي موجب آمريڪا ۾ سرمائيداري نظام بنيادي طور عوام جي مسئلن کي حل ڪرڻ ۾ ناڪام ويو آهي تنهن ڪري آمريڪا جي اها ڪوشش آهي ته هو پنهنجي ملڪي دٻاءَ کي ٻين خطن ۾ منتقل ڪري، اهوئي سبب آهي ته آمريڪا عراق کان پوءِ افغانستان ۾ پنهنجا سرمائيداري مفاد وڌائڻ ۾ مصروف آهي ۽ ان ڏس ۾ خطي جي دهشتگردي ۽ عليحدگي پسند گروپن کي Direct ۽ In Direct طريقي سان هٿي ڏيئي رهيو آهي.

افغانسان ۾ 30 هزار فوجين کي موڪلڻ جو اشارو بنيادي طور خطي ۾ دهشتگردي جي ڪارروائين کي وڌائڻ سان گڏ انهن قومپرستن جي پٺ ڀرائي ڪرڻ آهي جيڪي پاڪستان کي ٽوڙڻ ۾ مصروف آهن، اهو ئي سبب آهي ته بلوچستان کان وٺي سنڌ ۾ قومپرست تنظيمون عوام جي بنيادي مسئلن تي سياست ڪرڻ بدران عوام کي Non issue سياست ۾ گهلي عوام ۾ مايوسي پيدا ڪرڻ جو سبب ٿي رهيون آهن.

ذريعن موجب افغانستان جي پاليسي تيار ڪرڻ وقت آمريڪي پاليسي ساز ادارن پاڪستان جي ٽٽڻ متعلق غور ڪيو ۽ آمريڪي حڪمت عملي ٺاهڻ تي ڪم شروع ڪري ڏنو آهي، اهو ئي سبب آهي ته پاڪستان جي پرڏيهي وزارت بار بار آمريڪا کان افغان پاليسي تي وضاحت گهري رهي آهي.

ٻئي پاسي اسان جي سنڌ ۽ بلوچستان جي قومپرست جماعتون انهي ڳالهه تي سهمت آهن ته هنن کي آزادي ڏيارڻ ۾ آمريڪي حمائت تي ڪنهن به قسم جي ڳڻتي نه ٿيندي، اهو ئي سبب آهي ته بلوچستان جي قومپرست جماعتن کان وٺي سنڌ جي قومپرست جماعتن آمريڪا جي کلي مدد يا حمائت ڪرڻ بجاءِ پاڪستاني رياست کي ناڪام سمجهندي عوام جي مسئلن کي حل ڪرڻ بجاءِ آزادي جي گهر ڪري رهيون آهن، جيتوڻيڪ اهي قومپرست تنظيمون آمريڪي مفاد ۽ سرمائيداريءَ جي عوام دشمن نظام کي هٿي ڏيڻ ۾ هڪ اهم ڪردار ادا ڪري رهيون آهن.

پر ٻئي پاسي اهي ساڳئي قومپرست تنظيمون عوام کي ”قوميت “ جي دل فريب نعري هيٺ اڃا تائين بک، بيروزگاري ۽ معاشي بدحالي کان نجات جو ڪو به اهڙو بنيادي نظام يا فلسفو نه ڏئي سگهيون آهن. جنهن سان اهو ثابت ٿئي ته آزادي کان پوءِ سنڌ يا بلوچستان جي عوام جو استحصال نه ٿيندو ۽ اڄ تائين اهي قومپرست ۽ آمريڪا نواز جماعتون اهو به ٻڌائڻ ۾ ناڪام آهن ته آزادي کان پوءِ ڪهڙي نظام هيٺ آزاد ٿيل رياست کي هلائبو.؟

آمريڪا جي نئين افغان پاليسي تحت 30 هزار فوجين کي موڪلڻ جو سبب پاڪستان کي دهشت گردن جي مقابلي ڪمزور ڪرڻ سان گڏ انهن قومپرستن کي هٿي ڏيڻ آهي جيڪي آمريڪي ايجنڊي تي ڪم ڪري رهيا آهن.

سنڌ ۽ بلوچستان جي عوام جي بک ۽ بيروزگاري سان گڏ انهن جي معاشي خوشحالي ۽ انهن جي تعليم لاءِ آمريڪي نواز قومپرست تنظيمون ڇا ڪري رهيون آهن. هي هڪڙو اهڙو سوال آهي جنهن ۾ لڳي ٿو ته آمريڪي ايجنڊي تي هلندي موجوده جمهوري حڪومت ۾ آمريڪي نواز ڌر ۽ قومپرست هڪ ٿي سنڌ ۽ بلوچستان کي ڌوڪو ڏئي رهيا آهن. انهن جو بنيادي مقصد اهو آهي ته عوام جا بنيادي مسئلا حل نه ٿي سگهن، ڇو ته سرمائيداري نظام ۾ اها سگهه نه آهي ته عوام جا بنيادي مسئلا حل ڪري سگهي.

هاڻي جڏهن سرمائيداري جو چئمپين آمريڪا 12 ٽرلين ڊالرن جو مقروض ٿي ڪري جنگ جي حڪمت عملي تي هلي پنهنجي سرمائي کي بچائڻ جي ڪوشش ڪري رهيو آهي ۽ آمريڪي عوام ۾ بک ۽ بيروزگاري وڌي رهي آهي ته آمريڪا جنگي طاقت ذريعي معدني وسيلن جي ملڪن ۾ آمريڪي نواز قومپرستي کي هٿي ڏيئي رياستي ڍانچي کي ڪمزور ڪرڻ جي پاليسي تي عمل ڪري رهيو آهي.

اسان جا قومپرست آزادي جي نالي تي عوام جي مسئلن کان پاسيرو ٿي ڇا عوام جي بک ۽ بدحالي جو حل آمريڪي خواهشن تي پوري ڪري سگهندا.؟ اهي قومپرست ڌريون جيڪي آمريڪي اشارن ۽ هٿيارن جي قوت تي سمجهن ٿيون ته هو سرمائيداري نظام کي برقرار رکي سگهنديون ته انهن کي خبر هجڻ کپي ته سرمائيدارن جي چئمپين آمريڪا ۾ نومبر 2009 ۾ هڪ لک 72 هزار ماڻهو بيروزگار ٿي ويا آهن، چيو ٿو وڃي ته هي بيروزگاري 27 سالن ۾ وڌي آهي.

انهي سڄي صورتحال ۾ سرمائيداري نظام جي شڪست ان جو مقدر ٿيڻ ڏانهن وڃي رهي آهي، ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته نئي سر عالمي ۽ خطي جي سياسي صورتحال جو نظرياتي جائزو وٺي عوام جي بک، بيروزگاري ۽ بهتر تعليم جا ذريعا يا نظام ٺاهجي جيڪو عوام جي خوشحالي جو سبب بڻجي، ڇو ته سرمائيداري نظام هن ئي دنيا جي عوام جي بک، بيروزگاري ۽ قوميتن جي مسئلن کي حل ڪرڻ ۾ ناڪام ٿي ويو آهي ۽ هي سرمائيداري نظام پاڻ پنهنجي پڄاڻي تي پهچڻ وارو آهي.


وارث رضا

سنڌ جون نياڻيون ۽ سياسي جدوجهد

سکر ۾ سنڌوءَ جي ساڄي ڪپر تي لب مهراڻ جي ڪناري تي ڄهيل هڪ هوٽل جي گهاٽي سنبل جي وڻ هيٺان ويهي رهيس. هتي ويهڻ ۾ عجيب قسم جي آسيس ملندي آهي. هن ئي ڪنڌي تي سنڌ جي قلم ڌڻي شيخ اياز جو گهر آهي جنهن سنڌ جي حلالي پٽ جو ڪردار ادا ڪندي، سنڌ ۽ سنڌوءَ جي سونهن سوڀيا ۽ عظمت تي لکين لفظ ارپيا

سنڌ ديس جي ڌرتي او توتي

پنهنجو سيس نمايان مان

مٽي ماٿي لاهيان مان......

هوٽل جو بيرو منهنجي فرمائش تي هڪ ڪڙڪ چانهه کڻي آيو سنڌوءِ جو ديدار سامهون آ. ائين محسوس ٿي رهيو آ ڄڻ ڪا ماءٌ پنهنجي ٻچي کي جهول ۾ جهلي ويٺي هجي. سنڌ ڌيمي انداز ۾ ڪنهن واهه جي صورت ۾ وهي رهيو آ. سندس سيني ۾ ڪا به موج ۽ مستي نه اٿس ۽ ڪا به لهر لوڏ ۽ دهشت نه اٿس ائين لڳي رهيو آ

کڻي پئي پساهه

پسڻ ڪارڻ پرين جي

ٻن ننڍڙن بتيلن ۾ سوار ٻار تفريح ڪري رهيا آهن. هي اهو ئي سنڌو آ جنهن جي دم ۽ دهشت، سونهن ۽ سوڀيا تي لطيف مرشد کان وٺي شيخ اياز، شمشير الحيدري، امر جيل، تنوير عباسي، نجم عباسي، رسول بخش پليجو، جي ايم سيد، استاد بخاري، حيدر بخش جتوئي، سرويچ سجاولي، عبدالڪريم گدائي، تاجل بيوس، انور پيرزادو، علڻ فقير، جيجي زرينه بلوچ، عابده پروين محمد يوسف ۽ ٻين ڪيترن ئي سنڌ دوست اديبن، دانشورن، فنڪار، شاعرن، ساڃاهه وند صحافين ۽ قلم ڌڻين ڳالهايو، لکيو ۽ ڳايو آ. تنهن جو ضمير هي آ ته ”سنڌ سنڌوءَ جي موجن سان سلهاڙيل آ“ سنڌ ۽ سنڌوءَ کي هنن امڙ جو درجو ڏنو آ.

پر اڄ ان امڙ جي جهوليءَ ۾ ڪا به ڇولي نظر نه ٿي اچي اها هستي نظر نه ٿي اچي ۽ اها سرمستي نظر نه اچي ڄڻ ته اها خاموشي سان پنهنجي نالائق پٽن جي لاتعلقي، اڻڄاڻائيءَ، خاموشي ۽ غداري تي ماتم ڪندي گذرندي هجي.

ها، پوءِ به اهڙي ڌيمي چال ته ضرور اٿس جهڙي عوامي تحريڪ جي قائد محترم رسول بخش پليجو جي قيادت ۾ ڪنڌڪوٽ کان ڪراچيءَ تائين جي پيرين پنڌ قافلي ۾ شامل ٻارن ۽ مردن سان گڏ سنڌياڻين جي آ. جيڪي ڳاڙها جهنڊا هٿن ۾ کنيو هڪ سچي سپاهيءَ جيان قطار ۾ هلندي، سنڌ ۽ سنڌوءَ کي بچائڻ جا نعرا هڻنديون، اڳتي وڌي رهيون آهن.

اڃا رڃ مان رڙ اچي ٿي اچي ٿي

متان ائين سمجهين مئا مور سارا

هي اهي سنڌياڻيون آهن جن هن کان اڳ چار ڀيرا سنڌ جي حقن خاطر لانگ مارچون ڪري، وقت جي سنڌ دشمن ويرين سان مهاڏو اٽڪائي، ڪيئي خاموش فتحون حاصل ڪيون آهن. انهن فتحن مان هڪ وڏي فتح، بچيل سنڌوءَ کي واڳن جي وات مان ورائڻ آهي. يعني سنڌوءَ لاءِ ازدها نانگ ڪالا باغ ڊيم کي ختم ڪرائڻ ۾ هنن سنڌ جي سورمين جو مردن سان گڏ ٻچن سميت ڪيل شاندار جدوجهد اهو ثابت ڪيو آ ته لطيف جون سورميون اڃان زنده آهن.

هيءَ اهائي سنڌياڻي تحريڪ آ جنهن جي پرعزم ارادن، جذباتي ولولن ۽ گورنر هائوس ڪراچيءَ اڳيان سنڌ ۽ سنڌو کي بچائڻ لاءِ هڪ نڊر سپاهي جيان وڙهندو ڏسي سنڌ جي شهيد راڻي محترمه بينظير ڀٽو به مٿن هڪ ڀروسو ڪري ويئي. اهو ڀروسو سندس ساڀيان ٿيو، جڏهن سنڌ جي ڏاهي محترم رسول بخش پليجو ۽ محترما بينظير ڀٽو جي قيادت ۾ ڪالا باغ ڊيم اڏڻ جي اعلان خلاف، لکين سنڌياڻيون ڪمون شهيد تي لڳل ڌرڻي ۾ شريڪ ٿيون. اهو منظر ڏسڻ وٽا هيو. هر چهري تي فتح جا آثار نمايان هئا.

ان وقت جڏهن شهيد بينظير ڀٽو جي نعرن جو جواب لکين مردن ۽ ٻارن سان گڏ سنڌياڻين ٿي ڏنو تنهن مهل محترما بينظير ڀٽو کي به سنڌ پاران ڏنل لقب ”ماروي ملير جي“ جو فرض چڪائيندي ضرور محسوس ٿيو هوندو. ڇو ته اهو ڌرڻو لطيف جو درياءَ بچائڻ لاءِ هيو.

ان ڌرڻي اسٽيبلشمينٽ ۽ ان وقت جي سرڪار نواز ليگ جون وايون بتال ڪري ڇڏيون.

ان کان پوءِ نوازشريف طرفان ڊيم ٺاهڻ جي اعلان وارو خطاب ختم ڪيو ويو ۽ محترمه بينظير ڀٽو تي روز نئون هٿ ٺوڪيو ڪيس مڙهڻ جو سلسلو گهٽجي ويو ۽ محترمه تي ٻاهر وڃڻ جي پابندي ختم ٿي.

ان جدوجهد سان سنڌ کي ٻه وڏا فائدا ٿيا. هڪ محترمه ان کان پوءِ ٻاهر وڃي نئين سياسي دور جي شروعات ڪئي ۽ ٻيو هيسيل هرڻيءَ جيان وهندڙ سنڌوءَ مٿان رکيل ڪات وقتي طور پري ٿي ويو. پر لطيف چواڻي

هي تان ٿوريون _ جي تو ڀورا ڀانئيون

راتيون ٻيون گهڻيون _ جي تو اينديون هيڪلي

ان کان پوءِ سنڌ مٿان جنرل مشرف جون اٺن سالن جون ڪاريون راتيون هن سنڌ ۽ مهراڻ ڏٺيون.

پر وقت تي حق ۽ سچ جي نگاهه رکندڙ ماڻهن ڏٺو ته ان ڀيانڪ ڪارين راتين جي رستن تي به هي ئي قافلا هئا جن اسان کي وقتي فتحون ڏنيون.

اڄ سنڌ اندرين ۽ ٻاهرين دشمنن جي ٻٽي عذاب مان گذري رهي آهي قبائلي جهيڙا ڪرائي، ماڻهو مارائي، چوريون، ڦرلٽون ۽ ڌاڙا هڻائي ۽ ماڻهو اغوا ڪرائي، سڄي سنڌ ۾ خوف ۽ دهشت وارو ماحول بڻايو ويو آهي. ماڻهن جو ماڻهن تان ئي ويساهه کڻايو ويو آهي. دهشتگرد ڀوتارن پاران پنهنجن انائن ۽ دهشت کي قائم رکڻ لاءِ ڪارو ڪاريءَ جي آڙ ۾ پنهنجي گورک ڌندن کي قائم رکڻ لاءِ قبائيلي دهشتگردي قائم ڪئي وئي آهي.

انهن سمورن عذابن مان ڇوٽڪاري جا جواب سچ پچ ته هن سنڌ جي حقن جي حاصلات لاءِ پنڌ ڪندڙ قافلي مان گهونجندڙ نعرن مان ملن ٿا. جواب ملن ٿا ان قافلي ۾ شامل لطيف جي ڪردارن جي عڪاسي ڪندڙ بهادر عوام ۽ سنڌياڻين جي پيرن جي پٿون ٿيڻ مان ۽ انهن پيرن مان وهندڙ رت جي نشانن مان سنڌ بچائڻ جي رستي ۾ اٿندڙ هر قدم، سنڌ جي نئين تاريخ لکي ٿو ۽ هن مقصد ۾ وڌندڙ هر هڪ وک اسان جي من ۾ موجود گهڻن ئي سوالن، وهمن ۽ وسوسن جا جواب ڏي ٿي.

قافلي ۾ شامل نياڻين ۽ معصوم ٻارن جا پير پٿون ڏسي ۽ انهن جي جوش، جذبي ۽ ولولي کي ڏسي ڪيترائي جهريل روح توانا ٿي ويا آهن. هي قافلو هن ڀيانڪ ۽ دهشتزده ماحول ۾ ڄڻ ڪو نئون نياپو کڻي آيو هجي، نئين آس، اميد ته سنڌ ۾ ڪجهه ٿيڻ گهرجي جي اڪير کڻي آيو هجي. وري همٿ ۽ جوت جاڳي آ وري ڪا چڻنگ دکي آ ۽ پاڻ کي وري گڏ ٿيڻ جو موقعو مليو آ. جيڪڏهن اسين چاهيون ٿا ته سنڌ جا ماڻهو خودڪشيون نه ڪن! پنهنجا ٻچا نه وڪڻن، امير ترين سنڌ جا ماڻهو غريب ترين نه هجن سنڌ جا ڦريل معدني وسيلا واپس ورتا وڃن ۽ مهراڻ جون موجون موٽايون وڃن ته پوءِ پاڻ کي هن عملي جدوجهد ۾ شامل ٿيڻو پوندو.

مهراڻ جي ڪنڌيءَ تي بيٺل گهاٽن وڻن مان ڪان ڪان جا آواز شروع ٿين ٿا. خيالن جو سلسلو ٽٽي ٿو. ٻيڙيءَ وارن سڙهه ڪناري لڳايا آهن. سج جي سنڌوءَ مٿان سرخاڻ سانجهيءَ جو پيغام ڏئي رهي آهي. مان ڪرسيءَ تان عوامي آواز اخبار کڻي روانو ٿيان ٿو. مان هر ان اخبار کي ساڻ کڻڻ ۾ فخر ٿو محسوس ڪيان، جنهن ۾ سنڌ جي سڏ کي ورنايو وڃي ٿو. عوامي آواز به قافلي جي هر ڏينهن جي خبر نمايان ڏئي، ائين محسوس ڪرايو آهي ڄڻ ته اها به هن قافلي سان پيرين پنڌ اچي ٿي.

کڻي پئي پساهه

پسڻ ڪارڻ پرينءَ جي


ڊاڪٽر وزير گهنڃو