هوشو شيدي: ديش پريمي

اڄ کان سئو ٻه سال اڳ تائين ماڻهن کي غلام بنائي انهن جي وڪري کي قانوني حيثيت مليل هئي. انسان جو ڪاروبار ڪندڙ ماڻهن کي غلام بنائي باقاعدي انهن جا ٻيڙا ڀري نڪرندا هئا. يورپ، آمريڪا ۽ ايشيا غلامن جي خريداري جون وڏيون منڊيون هيون. اڄ انهن خطن ۾ جيڪي  شيدي نسل جا ماڻهو آباد آهن، انهن جي ابن ڏاڏن کي انوقت جي مهذب سڏائيندڙن غلام ڪري اتي آندو هو. دنيا ۾ وڌ ۾ وڌ آفريڪا کنڊ جا ماڻهو غلامي جو شڪار ٿيا.

اڻويهين صدي ڌاري جڏهن آمريڪا ۾ گھرو ويڙهه ٿي هئي تڏهن غلام شيدين کي غلامي ختم ڪرڻ واري آسري تي فوج ۾ ڀرتي ڪيو ويو هو. تقريبن ڏيڍ لک شيدي نسل جا ماڻهو فوج ۾ ڀرتي ڪيا ويا هئا، جڏهن ته اسان هتي سنڌ ۾ رهندڙ شيدي نسل جي ماڻهن کي ڏسون ٿا ته انهن جي شڪل شبيهه به بلڪل آفريڪي شيدين جهڙي آهي. انهن جا وڏڙا به ڪنهن زماني ۾ وڪرو ٿي سنڌ پهتا هئا يا ڪنهن تحفو ڪري سنڌ  موڪليا هئا ۽ پوءِ سنڌ اچڻ کان بعد اهي شيدي نسل جا ماڻهو هلي هلي سنڌ جي ريتن رسمن کي اپنائي سنڌ ڌرتي جو اٽوٽ حصو بنجي ويا.

1843ع ۾ جڏهن  انگريزن ست سمنڊ پار ڪري سنڌ کي غلام بنائڻ چاهيو ته سنڌ تي ٽالپرن جي حڪمراني هئي پر انگريزن سان انتهائي جوانمردي  ۽ بيباڪي سان جنهن شخص هوش محمد عرف هوشو شيدي مهاڏو اٽڪايو اهو به ان شيدي نسل مان هو. هوشو ذات جو قمبراڻي هيو، سرچارلس نيپيئر جي ڀاءُ وليم نيپيئر پنهنجي ڪتاب”ڊي ڪانڪيوسٽ آف سنڌ“ ۾ لکيو آهي ته جنگ ۾ انگريزن جي شڪست ويجھي هئي ۽ سرچارلس ميدان ڇڏي ڀڄڻ وارو هو ته اوچتو ڪنهن مير شير محمد جرنيل هوشو شيدي سان غداري ڪري ناريجن جي ڳوٺ ۾ ميربحرن جي بارود خاني کي باهه ڏئي ڇڏي اها حالت ڏسي انگريزن جا حوصلا بلند ٿيا پر هوشو زندگي جي آخري گھڙين تائين وڙهندو رهيو ۽ نيٺ شهيد ٿيو. و ليم لکي ٿو ته”هوشو شيدي انتهائي منظم طريقي سان جنگ وڙهي رهيو هو ۽ هو جنگ جي فن ۾ ڪنهن به انگريز جنرل کان گھٽ نه هو.“ هڪ هنڌ جان جيڪب لکي ٿو ته ”مون سنڌ ۾ سمورين لڙاين ۾ حصو ورتو ۽  دٻي واري لڙائي پڻ وڙهيم پر مون هوشو جهڙو بي ڊپو ۽ سرڪش جرنيل نه ڏٺو.“

جرنيل هوشو جنگ دوران دشمنن سان وڙهندي اهو نعرو بلند ڪيو ته ” مرسون مرسون پر سنڌ نه ڏيسون“ ۽ اهو نعرو هوشو جي سڃاڻپ بنجي ويو اڄ به سنڌ جي حقن توڙي آزادي حاصل ڪرڻ لاءِ جوڌا  ڌارين لٽيرن کي للڪاريندا آهن ته انهن جي زبان مان به سڀ کان اول اهي ئي هوشو وارا لفظ نڪرندا آهن ته  ” مرسون مرسون پر سنڌ نه ڏيسون“ ۽ منهنجو ايمان آهي ته جيستائين چنڊ ستارا رهندا تيستائين هوشو وارو اهو نعرو به فضائن ۾ گوجندو رهندو ۽ سنڌ به آباد رهندي.

اهڙي دلير جرنيل هوش محمد شيدي جي ڄمڻ جي ڪا مستند تاريخ ته ڪو نه ٿي ملي پر جيئن ته هوشو، مير فتح علي خان جي پٽ مير صوبدار خان  ٽالپرن جو گھرو دوست ۽ هم عمر هيو، ان ڪري انگريزن پنهنجن ڪتابن ۾ سندس ڄمڻ جو سن 1801ع لکيو آهي. هوشو به پنهنجي پيءُ وانگر مير فتح علي جي حويلي ۾ ملازم هيو. هوشو مير صوبدار جو جانثار دوست هيو ان ڪري هر مشڪل مرحلي تي هوشو، مير صوبدار جو ساٿ ڏنو. ايتري تائين جو جڏهن مير صوبدار پنهنجي چاچي مير ڪرم علي خان خلاف بغاوت ڪئي تڏهن به هوشو ساڻس گڏ هيو. انگريزن جڏهن سنڌ کي غلام بنائڻ لاءِ پنهنجون اکيون هر وقت سنڌ ڏانهن رکيون ته انهن سڀ کان اول ميرن مان انهن شهزادن کي ڳولي پنهنجي اثر ۾ رکڻ جي ڪوشش ڪئي جن کي پئسي ۽ اقتدار جي لالچ هئي اهڙي طرح ٻين شهزادن سان گڏ انگريز مير صوبدار کي پاڻ سان گڏڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا پر هوشو، مير صوبدار کي جواب ڏنو ته هاڻي توسان ڪنهن به صورت ۾ ساٿ نه ڏبو ڇو ته تون پنهنجن ماڻهن ۽ وطن سان غداري ڪري غيرن کي سنڌ جا رستا ڏيکاري رهيو آهين. هوشو مير صوبدار کي هڪ دوست جي حيثيت ۾ ڏاڍو سمجھايو ته انگريز سنڌ جا دشمن آهن، انهن جي چالن ۾ توکي نه اچڻ گھرجي! هن مير صوبدار کي چيو ته سنڌ کي خطرو آهي. هن مهل سڀ ويڇا وساري ڇڏ ۽ پنهنجي چاچي جي مدد ڪر. پر صوبدار کي انگريزن فتح کانپوءِ جيڪي اقتدار جا خواب ڏيکاريا هئا ان ڪري هن کي خوابن ۾ به صرف اقتدار نظر پئي آيو! اهڙي طرح مير صوبدار انگريزن جي هر ممڪن مدد ڪندو رهيو.

مير صوبدار ۽ ٻين شهزادن جي غداري سبب انگريزن 11 جنوري 1843ع تي حملو ڪري امام ڳڙهه وارو قلعو فتح  ڪري ورتو. جيڪو خيرپور جي ميرن جو هو. 17 فيبروري 1843ع تي حيدرآباد کان 7 ميل  پري مياڻي جي جنگ لڳي، مير صوبدار حيدرآباد واري قلعي اندر موجود هو، جڏهن مياڻي جي جنگ ۾ هن کي انگريزن جي فتح ۽ ميرن جي هارائڻ جي خبر پئي ته هن قلعي اندر مڻ مٺائي جا ورهايا، هوشو هڪ ڀيرو وري مير صوبدار کي سمجھائيندي چيو ته ”پنهنجن کي مارائي سرداري  بچائڻ ديش سان دشمني آهي، عوام جو ساٿ ڏي ۽ سورمن وانگر وڙهه“. هوشو جي انهن گفتن تي مير صوبدار تپي لال ٿي ويو ۽ هوشو کي سزا جا دڙڪا ڏئي چيائين ته ”منهنجي اکين آڏو ٽري وڃ“. مياڻي واري جنگ جي چئن ڏينهن بعد 12 فيبروري 1843ع تي انگريز سپاهي حيدرآباد جي قلعي ۾ داخل ٿي ويا، اتي پڄي انگريزن مير محمود خان سميت پنهنجي وفادار صوبدار کي به قلعي مان ڪڍي قيد ڪيو ۽ کيس چيائون ته ”جڏهن تون پنهنجن جو وفادار نه ٿئين ته اسان تو مان ڪهڙي اميد رکون!“.

جرنيل هوشو جئين ته ڌرتي جو سچو سپوت ۽ هڪ وطن پرست جرنيل هو، اهڙيون حالتون ڏسي هوشو جي دل ۾ انگريزن لاءِ نفرت ۽ ڪاوڙ وڌي وئي. هوشو سپاهي ساڻ ڪري حيدرآباد ڇڏي مير شير محمد  ڏانهن ميرپور خاص روانو ٿي ويو. مير شير محمد جيڪو به ديش پريمي هو ۽ اڳ ۾ ئي انگريزن سان مهاڏو اٽڪائڻ جو فيصلو ڪري چڪو هو، کيس هوشو جهڙي دلير ۽ بهادر جي ته هن کي ضرورت هئي. هوش جو هن وٽ پهتو ته هن جي همٿ ۽ قوت اڃا وڌي ويئي. مير شير محمد 10 مارچ 1843ع تي فوج وٺي حيدرآباد ڏانهن روانو  ٿيو. 23 مارچ 1843ع تي سرچارلس نيپئر به پنهنجي فوج وٺي ڦليلي واهه ٽپي آيو ۽ هيڏانهن مير شير محمد ۽ جرنيل هوشو به فوج وٺي حيدرآباد کان 8 ميل پري ٽنڊو الهيار روڊ تي دٻي جي ميدان تي پڄي ويا. 23 مارچ تي سنڌي  فوج ۽ انگريزن  وچ ۾ دوبدو ويڙهه شروع ٿي. سنڌي فوج جي مقابلي ۾ انگريزن وٽ جديد ترين هٿيار هئا. سنڌي جوان  پنهنجي ڌرتي جي وجود لاءِ لاغرض ٿي وڙهندا ۽ ڪرندا رهيا، هوش محمد، جيڪو جنگي  گرن کان سٺي ريت واقف هيو، جرنيل هوشو شيدي جنگ دوران جيڪا صف بندي ڪئي هئي ان انگريزن کي پريشان ڪري وڌو هو. کاٻي پاسي سپاهين جا جٿا بيهاريا ويا هئا، ساڄي پاسي سپاهين جي جٿي پويان دٻو ڳوٺ جتي به ماڻهن کي گڏ ڪري بيهاريو ويو هو ۽  گھرن کي سوراخ ڪيا ويا هئا. کاٻي پاسي توبون هيون جيڪي ٻئي نمبر نالي جي پويان هيون سڀني جي آڏو سمورو جهنگ ڪٽي صاف ڪيو ويو هو. الگزينڊر لکي ٿو ته ”صف بندي ۾ انهي کان وڌيڪ مهارت ٻي ڪا به نه ٿي ٿي سگهي ۽ ان پٺيان صرف هڪ ذهن هيو ۽ اهو ذهن هڪ غلام هوشو شيد جو هو، ۽ اسان جي خوش قسمتي آهي جو هوشو ان جنگ ۾ ئي ختم  ٿي ويو. الينگزيڊر جي انهن مٿين چيل لفظن مان اندازو ٿئي ٿو ته جرنيل هوش محمد ڪيتري جنگي مهارت رکندو هو ۽ انگريز کانئس ڪيترو ڊنل هئا!

سرچارلس نيپئر غدارن ذريعي هوشو جي لشڪر جو اندازو لڳائڻ کانپوءِ حملي جو حڪم ڏنو انگريز فوج به پنهنجي پوري قوت سان حملو ڪيو پر سنڌي لشڪر سندن حملي کي ناڪام ڪري ڇڏيو ان مهل انگريزن محسوس ڪيو ته سنڌي فوج کين کاٻي  پاسي کان گھيري ۾ آڻن لاءِ جھنگ اندران اڳتي وڌي رهي آهي ته انگريزن پنهنجي توب خاني کي سنڌي فوج مٿان بارود جو مينهن وسائڻ جو حڪم ڏنو. ان وقت جي لحاظ کان جديد هٿيارن کان محروم سنڌي فوج بارود جي برسات کان بچڻ لاءِ پناهه ڳولڻ شروع ڪئي ته مٿن انگريزن جي سنڌ هارس، بمبئي ڪيولري ۽ بنگال ڪيولري جيڪي تمام گهڻي سکيا ورتل ريجمينٽس هيون انهن حملو تيز ڪري ڇڏيو. ان دوران هوشو مير شير محمد کي صلاح ڏني ته فوج کي پٺتي هٽائي سپاهين کي هڪ ڏينهن جو آرام ڏيون ۽ پوءِ نئين سر مورچا بندي ڪيون ته جئين ٻئي ڏينهن وڌيڪ توانائي سان وڙهي سگهون پر کين اهو موقعو ئي نه مليو.

هوشو شيدي ڌرتي جي آزادي برقرار رکڻ واري جذبي سان ايترو سرشار هو جو آخر تائين سنڌي سپاهين کي سورهه ٿي سوڀ ماڻهن لاءِ همٿائيندو رهيو ۽ انتهائي مشڪل گھڙين ۾  سپاهين ۾ اتساهه ۽ قومي جذبو بيدار ڪرڻ لاءِ هوشو اهو نعرو هڻندو رهيو ته ”مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون“. اهي هوشو جون جذبي واريو هڪلون ئي هيون جو انگريزن جي جديد هٿيارن ۽ توبن جي موجودگي ۾ سنڌي سپاهي تلوارن سان وچ ميدان ۾ لهي آيا. سرن مٿان سر ڪرندا رهيا، آخر دم تائين سنڌي وڙهندا رهيا، ان دوران هوشو، مير شير محمد کي جنگ مان نڪري وڃڻ لاءِ چيو ۽ کيس اٺ تي ويهاري موڪلي ڇڏيو. ان کانپوءِ هوشو زندگي جي آخري هچڪي تائين پنهنجي ماتر ڀومي جو نمڪ ملهائيندي وڙهندو رهيو ۽ هڪ سئو جانثارن سميت نيٺ شهيد ٿي ويو پر هڪ انچ به پٺتي نه هٽيو.

اڄ 23 مارچ آهي ۽ سنڌ  جي ان سورهيه سپورت جرنيل هوش محمد شيدي جي 166 هين ورسي آهي. اڄوڪي ڏينهن تي سندس وفاءِ حب الوطني کي ياد ڪندي کيس لک سلام پيش ڪيون ٿا. هوشو نسلي طور ميرن جو ملازم  ضرور هيو پر هن ۾ سنڌ ڌرتي جو  ان ۽ پاڻي گردش ڪري رهيا هئا، ان ڪري هن اها ويڙهه انگريزن سان ميرن جو اقتدار بچائڻ لاءِ نه وڙهي هئي پر سنڌ ڌرتي جي مان ۽ مريادا ڌارين جي لتاڙ کان بچائڻ لاءِ وڙهي هئي ڇو ته اڪثر مير ته انگريزن آڏو هٿيار فٽا ڪري چڪا هئا پر هي شيدي نسل جو هڪ غريب سنڌي انگريزن جي غلامي قبولڻ لاءِ تيار نه هو.

1843ع ۾ انگريز ڌاريا سنڌ لتاڙي رهيا هئا ته هوشو انهن جي ناپاڪ قدمن کي روڪيندو ويو هن موت کي ڳلي لاتو پر ڌرتي ماءُ مٿان ڌارين جو پاڇو برداشت نه ڪيو.

www.awamiawaz.com